Dùng công cụ kinh tế để kiểm soát xe xăng

Văn phòng Chính phủ vừa ban hành thông báo truyền đạt kết luận của Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà về xử lý ô nhiễm môi trường không khí tại Hà Nội và TP HCM; định hướng triển khai Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Cần giải pháp tổng thể

Lãnh đạo Chính phủ yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT) tiếp tục chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương khẩn trương hoàn thiện, trình Thủ tướng kế hoạch xử lý ô nhiễm môi trường toàn diện với cách tiếp cận tổng thể.

Trước mắt, tập trung xử lý ô nhiễm môi trường không khí, trong đó chọn Hà Nội và TP HCM - 2 đô thị chịu áp lực ô nhiễm lớn - làm trọng điểm để xây dựng kế hoạch, từ đó nhân rộng ra cả nước. Kế hoạch phải dựa trên ý kiến chuyên môn của các bộ, ngành, nhà khoa học, tổ chức y tế, đồng thời lấy ý kiến doanh nghiệp (DN) và người dân.

UBND TP Hà Nội và UBND TP HCM cần tập trung xây dựng, ban hành kế hoạch hành động chi tiết, toàn diện; công bố sớm, công khai lộ trình chuyển đổi sang phương tiện giao thông xanh, kèm theo các chính sách hỗ trợ cụ thể, khả thi để người dân, DN đồng thuận và thực hiện.

Đáng chú ý, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu 2 địa phương nghiên cứu, áp dụng công cụ kinh tế thay cho mệnh lệnh hành chính trong quản lý, kiểm soát phương tiện giao thông sử dụng năng lượng hóa thạch, không đáp ứng tiêu chuẩn, quy chuẩn về môi trường.

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, cho rằng không có giải pháp đơn lẻ nào đem lại hiệu quả giảm ô nhiễm môi trường tức thì mà cần bộ giải pháp tổng thể. "Trách nhiệm với môi trường sống không phải của riêng ai, cần có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, DN và người dân" - ông Tùng nói.

Theo TS Hoàng Dương Tùng, Hà Nội và TP HCM đã xác định phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch đang là nguồn ô nhiễm chính. Do đó, cả 2 thành phố lớn đang tập trung quyết liệt triển khai các giải pháp để ngăn chặn, giảm thiểu ô nhiễm môi trường không khí từ nguồn gây ô nhiễm này. Một số giải pháp đã được đưa ra gồm chuyển đổi từ xe sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang xe điện, hình thành vùng phát thải thấp (LEZ), phát triển giao thông công cộng xanh...

"Đây là hướng đi rất đúng. Tuy nhiên, còn nguồn phát thải khác cũng cần được xử lý, đó là bụi từ các hoạt động xây dựng, cơ sở sản xuất, đốt rác, đốt rơm rạ phụ phẩm nông nghiệp ngoài nội đô" - TS Tùng lưu ý.

Những kinh nghiệm quốc tế

Dẫn kinh nghiệm quốc tế liên quan việc chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện, TS Hoàng Dương Tùng cho hay nhiều nước đã thực hiện tốt từ cách đây nhiều năm. Trong điều kiện của Việt Nam, cần có lộ trình, chính sách phù hợp bởi với người dân, chiếc ô tô hay xe máy chạy xăng là tài sản có giá trị lớn.

"Chính sách hỗ trợ là cần thiết để giảm thiểu sự tác động của việc chuyển đổi, không để người dân bị "sốc". Việt Nam đã có những DN sản xuất xe điện, trong đó có DN lớn như Tập đoàn Vingroup, do đó không phải sử dụng hoàn toàn xe nhập khẩu. Đây là lợi thế lớn để triển khai các chính sách hỗ trợ" - ông Tùng phân tích.

Theo PGS-TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách NN-MT - Bộ NN-MT, các biện pháp giảm phát thải phải được thiết kế bảo đảm công bằng và khả thi. Nếu ngay lập tức cấm sử dụng phương tiện hiện tại, sinh kế của không ít người sẽ bị ảnh hưởng.

Từ kinh nghiệm quốc tế, PGS-TS Nguyễn Đình Thọ cho rằng chuyển đổi sang phương tiện xanh chỉ có thể thành công khi đi có lộ trình rõ ràng và cơ chế hỗ trợ phù hợp. Ví dụ, tại California - Mỹ, năm 1947, Ủy ban Kiểm soát Ô nhiễm không khí đã đề xuất chính sách tín chỉ nhiên liệu, theo đó các công ty xăng dầu sẽ phải trả tiền cho các công ty phát triển năng lượng sạch. Còn tại châu Âu, tín chỉ xe điện (ZLEV) cũng đã được áp dụng, cụ thể, ô tô có mức phát thải trên 95 gram carbon/km sẽ bị phạt 95 euro cho mỗi gram vượt quá.

Bên cạnh đó, các chính sách hỗ trợ trực tiếp bằng tiền mặt cũng rất quan trọng. Bang California - Mỹ hỗ trợ 7.500 USD cho người dân mua xe điện, đồng thời nhà sản xuất xe điện cũng được hưởng mức hỗ trợ nhất định. Trong khi đó, Trung Quốc hỗ trợ 4.500 USD cho mỗi chiếc xe điện.

PGS-TS Nguyễn Đình Thọ gợi ý nên áp dụng tiêu chuẩn nhiên liệu carbon thấp (LCFS) - một công cụ chính sách có khả năng tạo ra thay đổi căn bản trong cách tiếp cận đối với ô nhiễm không khí. Ứng dụng LCFS tại Việt Nam sẽ giúp phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn. DN khi đó phải lựa chọn tiếp tục sử dụng nhiên liệu carbon cao, chấp nhận chi phí lớn để mua tín chỉ hay chuyển hướng sang phát triển công nghệ sạch để tự tạo ra tín chỉ, giảm chi phí.

"Cơ chế này thúc đẩy sự dịch chuyển tự nhiên trong thị trường mà không cần sự can thiệp trực tiếp bằng trợ cấp lớn từ ngân sách. Về dài hạn, LCFS có thể trở thành trụ cột tài chính quan trọng giúp Việt Nam vừa đạt được mục tiêu giảm phát thải vừa duy trì được tính cạnh tranh của nền kinh tế" - ông Thọ nêu quan điểm.