Giải mã chiêu lừa "bắt cóc online": Chiêu trò thao túng tâm lý

Chỉ trong thời gian ngắn, hàng loạt vụ "bắt cóc online" xảy ra khiến dư luận bàng hoàng. Nạn nhân là những người trẻ có học, thủ phạm không dùng dao súng, cũng không tiếp cận trực tiếp mà chỉ qua các ứng dụng trực tuyến như chat, video call.

Táo tợn, tinh vi

Thực chất, đây không chỉ là hành vi lừa đảo đơn thuần. Đó là sự thao túng tâm lý cả hai phía: gieo nỗi sợ và cô lập nạn nhân, đồng thời đánh vào tâm lý yêu con vô điều kiện của cha mẹ để giăng một cái bẫy vô hình khiến họ mất phương hướng, sẵn sàng làm theo mọi yêu cầu của kẻ lạ.

Qua các vụ "bắt cóc online", có thể thấy thường diễn ra theo các bước sau: Tiếp cận nạn nhân bằng danh nghĩa người có thẩm quyền (giả dạng công an, nhân viên tòa án, viện kiểm sát…), đưa ra thông tin cá nhân rất chính xác về nạn nhân để tạo lòng tin.

Tạo khủng hoảng tâm lý bằng việc cáo buộc nạn nhân liên quan đến tội phạm rửa tiền, buôn lậu, hoặc gây tai nạn; sau đó yêu cầu nạn nhân giữ bí mật tuyệt đối để "điều tra nội bộ", hoặc đe dọa sẽ bị bắt, bị đem bán…

Tách nạn nhân khỏi gia đình và bạn bè bằng việc yêu cầu nạn nhân "tắt máy", "ở nơi kín đáo", "không liên lạc với ai"; kiểm soát liên tục qua video call, khiến nạn nhân hoàn toàn bị cô lập.

Chiếm quyền kiểm soát tinh thần khi nạn nhân đã hoảng loạn và tách biệt; từ đây kẻ xấu bắt đầu ra lệnh quay clip "bị trói, bị đánh", nói lời xin lỗi cha mẹ, hoặc giả vờ khóc lóc… để gửi cho gia đình đòi tiền chuộc.

Chúng khai thác nỗi sợ và lòng thương của cha mẹ nạn nhân khi nhận được hình ảnh con khóc lóc, tay chân bị trói, ánh mắt sợ hãi… Lúc này họ rơi vào hoảng loạn, sẵn sàng chuyển tiền chỉ để "cứu con", bất chấp logic và sự thật thế nào.

Kiểm soát "con mồi"

Tội phạm công nghệ cao không cần dùng đến vũ lực nhưng lại có thể khiến nạn nhân mất hoàn toàn khả năng phản kháng, gia đình họ rơi vào hoảng loạn và sẵn sàng chuyển tiền chuộc. Sức mạnh của chúng đến từ khả năng thao túng tâm lý, đặc biệt là khai thác triệt để những điểm yếu "rất người", rất phổ biến trong xã hội hiện đại.

PGS-TS Trương Văn Vỹ, chuyên gia xã hội học tội phạm, phân tích đa số trẻ em ở Việt Nam được giáo dục phải "nghe lời người lớn", "không cãi lại người có thẩm quyền" hoặc từ bé bị người lớn lấy hình ảnh "công an" ra dọa để trẻ nghe lời… 

Cũng vì thế, khi kẻ xấu mạo danh cán bộ gọi đến, các em không có kỹ năng phản biện hay xác minh thông tin mà lập tức cảm thấy sợ hãi và tội lỗi. Chính sự ngoan ngoãn, vốn được coi là đức tính tốt, lại biến thành điểm yếu khi không đi kèm với kỹ năng tư duy phản biện và tự vệ trên không gian mạng.

"Đặc biệt, nhiều người trẻ sống xa nhà, ít va chạm xã hội, khi bị cô lập trong một căn phòng, dưới sự giám sát 24/7 qua video call, tâm lý sẽ nhanh chóng sụp đổ, mất khả năng phân tích đúng - sai, thật - giả. 

Ngoài ra, những lời đe dọa kiểu "nếu nói ra sẽ bị công khai", "gia đình sẽ mất mặt"… tạo áp lực tâm lý rất lớn lên nạn nhân. Bởi trong môi trường văn hóa Á Đông, việc giữ gìn danh dự gia đình được đề cao, nhiều người thà chịu đựng trong im lặng, thậm chí làm theo mọi chỉ dẫn "để gỡ tội", còn hơn là "làm cha mẹ mất mặt". 

Sự sợ hãi bị xã hội phán xét trở thành lý do khiến nạn nhân tự cô lập và hoàn toàn rơi vào tầm kiểm soát của kẻ gian" - PGS-TS Trương Văn Vỹ phân tích thêm.

Đối với phụ huynh, nhất là cha mẹ ở xa con, theo ThS Nguyễn Thị Ngọc Vui, giảng viên Khoa Tâm lý học Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQG TP HCM, ít có nỗi sợ nào lớn hơn việc "mất con". 

Kẻ xấu khai thác triệt để bản năng bảo vệ con cái của cha mẹ, biến tình thương thành công cụ trục lợi. Chỉ cần một đoạn clip con bị trói, khóc lóc, ánh mắt hoảng loạn… là đủ để đánh sập mọi lý trí. Trong trạng thái hoảng loạn, cha mẹ không còn khả năng kiểm tra tính xác thực, mà chỉ muốn làm theo mọi yêu cầu: chuyển tiền ngay, không báo công an, không chia sẻ cho ai…

"Đây chính là giai đoạn mà sự hoảng loạn của người thân tiếp tục củng cố niềm tin sai lệch của nạn nhân rằng mình đang gặp "biến lớn", càng khiến cả hai phía rơi sâu hơn vào cái bẫy tinh vi" - ThS Ngọc Vui nhấn mạnh. 

(Còn tiếp)