Câu thơ Kiều thầy giảng

Thầy bắt đầu câu Kiều ngày ấy, em xin được ghi lại theo trí nhớ nếu có gì sai sót mong thầy hỷ xả cho. Cả lớp lặng yên. Giọng thầy chậm rãi: Nhà thơ Vũ Cao - tác giả bài Núi đôi quen thuộc đã có lần viết bài thơ ngắn về Kiều. Bài thơ chỉ vỏn vẹn bảy cặp câu lục bát nhưng ông lại mượn đến ba nhân vật: Một bà mẹ già, đứa cháu nhỏ và chàng trai trẻ là ba cháu bé kia.

Mở đầu Vũ Cao viết: “Mẹ tôi ru cháu chiều chiều/Thường là ru mấy câu Kiều cháu nghe”. À, mẹ đang ngồi ru cháu bằng câu thơ Kiều lục bát xưa. Lời ru rằng: “Mây Tần khóa kín song the/ Bụi hồng lẽo đẽo đi về chiêm bao”. Đố ai hiểu nổi? Mây Tần, song the rồi bụi hồng? Toàn là điển cố điển tích! Khóa bạc mấy lần nghe chưa thấy mở, chi bằng ngủ đi may ra được thấy mặt trong giấc mơ. Hay là, không gặp được mặt nhau vì “song the” đã bị “mây Tần” khóa kín thì đành gặp nhau trong mộng vậy.

Chàng thanh niên hiện đại nghe lời ru xưa băn khoăn lo lắng: “Tôi rằng cháu hiểu làm sao/Những câu thơ tự thuở nào mẹ ơi”. Bà mẹ vẫn lặng thầm cười mỉm và bình tĩnh - bình tĩnh đến lạ thường: “Mẹ cười chẳng trả lời tôi/ Hai tay ôm cháu mẹ ngồi vẫn ru”. Lời ru tiếp vẫn là hai câu Kiều: “Mai sau dù có bao giờ/ Đốt lò hương ấy so tơ phím này”. Câu Kiều trước chỉ khó ở điển xưa, câu ru sau khó hơn về nội dung ý nghĩa biểu thị. Câu Thúy Kiều nói lời trao duyên lại cho em là Thúy Vân. Sau này nếu nhớ đến chị thì hãy đốt lò hương và so phím thề. Lúc đó dù dưới suối vàng chị cũng sẽ trở về. Về để chứng kiến hạnh phúc của em... Đứa bé bên vành nôi tuổi thơ thiu thỉu rồi ấm êm tròn giấc: “Con tôi đôi má tràn đầy/ Lại say giấc ngủ thơ ngây chiều chiều/ Bâng khuâng mẹ nói một điều/ Nghỉ mà thương phận cô Kiều ngày xưa”.

Thì ra chỉ có chàng trai tự cho mình là khoa học kỹ thuật và hiện đại kia là chẳng hiểu gì Kiều. Bà mẹ thương cho cô Kiều như thương bao thân phận người phụ nữ dưới chế độ phong kiến. Một nàng Kiều tài hoa nhưng mệnh bạc - một nàng Kiều hiếu nghĩa đủ đường. Thúy Kiều - một nhân cách; Thúy Kiều còn là một tấm lòng. Và cháu bé nhỏ thơ ngây ư? Đứa bé tròn giấc đã hiểu Kiều qua làn vỏ ngữ âm quen thuộc của những câu lục bát dân gian Việt Nam...

Cả lớp ngày ấy lại lặng im. Bao điều suy gẫm từ lời giảng của thầy đằm thắm nhẹ nhàng mà sâu sắc kia! Một ngày nào đó trên mọi miền quê đất nước không còn lời ru ca dao lục bát? Đâu đó chúng ta đang nghe các bà mẹ trẻ tập ru con bằng nhạc nhẹ, rock, disco cả hip-hop và các thứ khác nữa... Toàn là âm nhạc thời thượng - cũng cần thiết nhưng không là tất cả.

Bài giảng Kiều của thầy ngày đó đã theo chúng em đến hôm nay và cả mãi sau này. Trên nền câu thơ Kiều, chúng em hiểu đầy đủ hơn chủ nghĩa nhân đạo Việt Nam, chúng em càng hiểu hơn nghĩa “đồng bào” trong cơn hoạn nạn - cùng chung ruột mẹ Âu Cơ sinh ra phải biết yêu thương đùm bọc lẫn nhau.

Hơn hai mươi năm trên bục giảng, em vẫn chưa hiểu hết câu Kiều. Niềm vui là mới đây được thấy và nghe thầy phát biểu trên kênh truyền hình, giọng thầy lời thầy vẫn mẫn tiệp, khúc chiết, lạc quan như ngày nào. Nhớ thầy và câu Kiều thầy giảng! Cảm ơn bài thơ lục bát của nhà thơ Vũ Cao, cảm ơn câu thơ hay của chị Xuân Quỳnh “Dẫu con đi hết cuộc đời/Cũng không đi hết những lời mẹ ru”...