Ngày 31-3 vừa qua, Liên hiệp Các hội Khoa học - Kỹ thuật Việt Nam cùng Báo Khoa học và Đời sống đã tổ chức cuộc tọa đàm “Vật lý cơ học của Việt Nam có đi trước thế giới?” để giải quyết những tranh luận hiện nay trong một số nhà khoa học vật lý về nghiên cứu của ông Nguyễn Văn Thường, SN 1943.
Ông Nguyễn Văn Thường thực nghiệm để giải thích về sự sập đổ cầu cống, lật cần cẩu. Ảnh: THÚY NGA
Anh công nhân đam mê khoa học
Năm 1965, anh công nhân Nguyễn Văn Thường được Nhà máy Dệt len Mùa Đông – Hà Nội cử đi học ĐH Bách khoa với mục đích sau này trở về theo dõi phần kỹ thuật của nhà máy. Đam mê khoa học, thích mày mò nghiên cứu nên khi lên giảng đường, nghe GS Nguyễn Trường giảng về cơ học, anh nhận thấy giữa hoạt động thực tế của máy móc tại đơn vị mình với lý thuyết cơ học được dạy ở trường trái ngược nhau nên quyết khám phá.
Không bằng lòng với cách giải thích trên lớp của thầy, Thường bắt tay vào những thực nghiệm của minh và phát hiện nhiều điều quan trọng. “Ví dụ, trong nhà máy có cơ cấu “biên maniven”, khi góc anpha tăng lên thì lực dọc biên giảm dần; vậy mà sách dạy góc anpha tăng lên, lực dọc biên lại tăng dần – hai kết quả trái ngược nhau hoàn toàn. Thêm nữa, khi góc anpha tăng, lực dọc biên giảm đến 0, trong khi giáo trình lại dạy tăng tới vô cùng. Tôi nhận thấy nếu tính toán như vậy máy sẽ không thể hoạt động được” – ông Thường nhớ lại.
Theo ông Thường, ngay cả trong xây dựng nhà cửa, cầu cống, khi góc anpha giảm tới 0, lực kéo nén các thanh sẽ tiến tới 0, bù lại lực uốn tiến đến cực đại bằng P, trong khi giáo trình lại dạy rằng lực kéo nén tiến đến vô cùng và không có uốn. “Đây là một trong những nguyên nhân chính gây đến sập đổ cầu cống, nhà cửa mà không tìm ra nguyên nhân” – ông Thường khẳng định.
Nghiên cứu của anh công nhân trẻ sau đó đã được gửi tới Ủy ban Khoa học Nhà nước. GS - Viện sĩ Trần Đại Nghĩa, khi ấy là chủ nhiệm ủy ban, đã ủng hộ anh công nhân Thường bằng cách tổ chức các cuộc hội thảo về công trình của anh. Cuộc hội thảo từ năm 1968 ấy đã giúp Nguyễn Văn Thường có cơ duyên gặp gỡ nhiều nhà khoa học lớn của đất nước. Từ đó, niềm đam mê nghiên cứu của anh được tiếp sức bằng sự động viên của nhiều nhà khoa học hàng đầu như GS Trần Đại Nghĩa, GS Hoàng Phương, GS Lê Nhật Thăng, GS Nguyễn Văn Hiệu...
Cô độc nghiên cứu
Không có trong biên chế của bất kỳ viện khoa học nào, ông Thường bắt đầu con đường nghiên cứu của mình một cách cô độc. Thậm chí, ông còn chịu áp lực nặng nề, phán xét của nhiều người. Phát hiện của một công nhân bình thường không phải lúc nào cũng thuyết phục được các nhà khoa học.
Những ngày đầu đưa ra nghiên cứu của mình, ông Thường bị phản ứng dữ dội vì “sách bao giờ cũng đúng”. Tuy nhiên, càng bị phản ứng bao nhiêu, ông lại càng “lì” bấy nhiêu. Cẩn trọng tiến hành từng thực nghiệm để chứng minh lý thuyết của mình là đúng vì ông Thường cho rằng “có khi tài liệu của mình hơi sốc hoặc các nhà khoa học không có điều kiện thực nghiệm nên phải chứng minh cho họ”. Mỗi khi gặp trở ngại, ông lại nhớ lời dặn dò của GS Lê Nhật Thăng, lúc đó là Cục trưởng Cục Đo lường Quân đội: “Dù khó khăn thế nào, tớ ra lệnh cho cậu không được bỏ cuộc. Càng bị phản đối càng phải kiên trì đấu tranh”.
Ông Thường được mời đến Trường ĐH Tổng hợp, Trường ĐH Bách khoa Hà Nội làm việc nhiều buổi nhưng lúc ấy, không nhà khoa học nào khẳng định nghiên cứu của ông là đúng. Trong các cuộc hội thảo sau này, các nhà khoa học cũng không đưa ra được lý thuyết nào để bác bỏ tài liệu cũng như thực nghiệm của ông Thường nhưng không ai công nhận ông đúng. Cho đến tận sau này, khi được làm việc với GS Nguyễn Văn Hiệu và các nhà khoa học của Bộ GD-ĐT như GS Vũ Quang, GS Tô Giang, GS Dương Trọng Bái..., những phát hiện của ông mới chính thức được công nhận.
Cụ Ngụy Như Kon Tum, nguyên hiệu trưởng Trường ĐH Tổng hợp (nay là ĐH Quốc gia Hà Nội), sau khi nghe ông Thường trình bày những nghiên cứu của mình đã thốt lên: “Hay quá!”. Rồi cụ đích thân đạp xe đến chỗ GS Nguyễn Văn Hiệu để giới thiệu và tổ chức hội thảo cho ông Thường.
Tìm cái sai trong quan niệm cũ
Thắng lợi lớn đầu tiên của ông Thường là các bài tập minh họa trong sách giáo khoa Vật lý 8 (hệ 10 năm) đã được Bộ Giáo dục (nay là Bộ GD-ĐT) loại bỏ, thay bằng một loạt bài toán mới trong sách Vật lý 10 phổ thông (hệ 12 năm). Mới đây, tháng 1-2011, GS Tô Giang, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, chủ biên cuốn sách vật lý dạy cho học sinh giỏi lớp 10, thông báo cho ông Thường: Ý tưởng về nguyên lý độc lập, một trong những nguyên lý quan trọng nhất trong tài liệu của ông, đã được in vào sách Bồi dưỡng học sinh giỏi vật lý THPT Cơ học 1 để giảng dạy trên cả nước.
Ông Thường hào hứng cho rằng cách giải mới theo nguyên lý độc lập mà GS Tô Giang biên soạn sẽ làm hàng vạn bài toán phải được giảng giải lại với kết quả ngược nhau 180 độ. Chẳng hạn, với bài toán “biên maniven”, lực dọc biên F = P.cos (anpha), trong khi nếu giải theo sách phổ thông và ĐH hiện nay thì F = P/cos (anpha) nhưng công thức P.cos (anpha) lại được thực nghiệm chứng minh là đúng. “Đây cũng chính là một trong các bài toán được tôi phát hiện qua thực nghiệm tại Nhà máy Dệt len Mùa Đông” – ông Thường tiết lộ.
Nhìn vào kết quả mấy chục năm nghiên cứu của ông Thường, GS Tô Giang thốt lên: “Tôi phục ông Thường ở chỗ ông đã làm thực nghiệm để tìm ra cái sai trong quan niệm cũ về liên kết và phân tích lực. Điều đó rất đáng ghi nhận”.
Có làm nên điều vĩ đại?
Với phát hiện về việc các lực chỉ độc lập với nhau khi chúng vuông góc với nhau, ông Nguyễn Văn Thường đã nâng lên thành nguyên lý độc lập và nguyên lý này ảnh hưởng rất nhiều đến cuộc sống. Kết quả nghiên cứu của ông đã được đăng ký bảo hộ tại Cục Sở hữu Công nghiệp năm 2005 với tên gọi “Những phát hiện mới về cơ học và vật lý có liên quan đến một số giáo trình cơ bản tại Hà Nội- Việt Nam 1965-2000”.
Ông Thường tâm sự: “Tôi mừng lắm, vì từ những nghiên cứu của một công nhân rất bình thường, nhiều kiến thức quan trọng của vật lý cơ học đã được thay đổi. Từ trước đến nay, trong xây dựng cầu cống, lắp đặt cần cẩu, bằng lý thuyết cũ, người ta chỉ tính đến lực kéo và nén nhưng nguyên lý độc lập của tôi tính đến cả lực uốn - một lực quan trọng mà nếu không tính đúng, tính đủ thì sẽ gây sập đổ cầu cống, nhà cửa, lật cần cẩu”. Ông Thường tự tin khẳng định phát hiện của mình là mới, thậm chí mới với cả thế giới.
Chưa ai khẳng định phát hiện của ông Thường có đi trước thời đại, có mới trên thế giới hay không nhưng chí ít, những tìm tòi của người thợ cơ khí đặc biệt này đã được giới khoa học Việt Nam công nhận. Tại cuộc tọa đàm ngày 31-3, ông Nguyễn Quốc Bảo, Chủ tịch Hội Trí thức khoa học và Công nghệ trẻ Việt Nam, cho biết hội sẵn sàng giúp ông Thường về kinh phí để tra cứu các nghiên cứu trên thế giới, qua đó tìm hiểu về độ mới của công trình này.
PGS Phạm Bích San, Giám đốc Văn phòng Tư vấn Phản biện các vấn đề xã hội của Liên hiệp Các hội Khoa học - Kỹ thuật Việt Nam, cho rằng tốt nhất, ông Thường nên gửi nghiên cứu của mình đến các tạp chí khoa học uy tín trên thế giới. Nếu công trình của ông được công nhận, có lẽ sẽ là lần đầu tiên, một công nhân bình thường làm nên điều vĩ đại.
|
Tự đọc, tự nghiên cứu Nếu có một người mê nghiên cứu khoa học đến độ bỏ cả ăn, quên cả ngủ thì đó chính là ông Nguyễn Văn Thường. Tự đọc sách, tự nghiên cứu, trong tủ sách gia đình, thậm chí trong đầu ông, là khối lượng khổng lồ kiến thức cơ học từ các sách Nga, Đức, Pháp, Mỹ... Đam mê nghiên cứu đến lạ thường nên toàn bộ gánh nặng nuôi dạy con cái, lo kiếm tiền cho gia đình, ông dồn cả lên vai vợ.
 Ông Thường với cuốn sách được thay đổi nội dung từ nghiên cứu của mình Bà Nguyễn Kim Quý, vợ ông Thường, nửa đùa nửa thật: “Trong nhà này, nghiên cứu là việc của ông Thường, còn kiếm tiền là trách nhiệm của phụ nữ”. Suốt vài chục năm qua, ông Thường không mang đồng nào về nhà, ngược lại còn lấy tiền nhà đi mua các thiết bị phục vụ cho việc thực nghiệm. Bà Quý dù rất thương và hiểu chồng nhưng không phải không có những lúc hờn dỗi, buồn giận vì bà và gia đình hình như chỉ là... thứ yếu đối với ông! Nhưng rồi, nhận thấy niềm vui nghiên cứu của chồng, cả bà Quý và 3 người con đều hiểu đó mới thực sự là cuộc sống của nhà khoa học xuất thân từ công nhân này. |
và quét mã QR
Bình luận (0)