Nỗi lo thương mại hóa giáo dục

Bộ Tài chính vừa công bố dự thảo quy chế thí điểm chuyển đơn vị sự nghiệp công lập có thu thành công ty cổ phần, trong đó có lĩnh vực đào tạo.

Liệu cổ phần hóa trường học sẽ phát huy hiệu quả các hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ? Trong ảnh: Sinh viên Trường ĐH Quốc tế - ĐH Quốc gia TPHCM đang thực hành tại phòng thí nghiệm công nghệ sinh học. Ảnh: N.HỮU

Cơ chế khác thường cho giáo dục

Theo bản dự thảo, việc chuyển đổi này sẽ giúp các đơn vị tự chủ về tài chính, phát huy được vai trò của doanh nghiệp, công khai, minh bạch hạch toán theo nguyên tắc thị trường, phát huy nguồn lực của các thành phần kinh tế trong việc cung ứng dịch vụ công, nâng cao chất lượng dịch vụ. Trong lĩnh vực đào tạo, việc chuyển đổi này cũng hứa hẹn sẽ tạo điều kiện cho các trường triển khai ứng dụng các kết quả khoa học và công nghệ vào sản xuất, kinh doanh, phát huy có hiệu quả các hoạt động nghiên cứu. Sau khi trở thành doanh nghiệp, các trường sẽ thực hiện cơ chế quản lý theo quy định của Luật Doanh nghiệp và các quy định của luật thuế đối với doanh nghiệp; được tự quyết định mức thu, chi phí dịch vụ để bảo đảm kinh phí hoạt động.

Việc nên hay không nên cổ phần hóa các trường ĐH đã trở thành vấn đề nóng trong những bản góp ý cho dự thảo, cho dù thời hạn Bộ Tài chính lấy ý kiến đã kết thúc.

Theo GS Hoàng Văn Châu, Hiệu trưởng Trường ĐH Ngoại thương, cổ phần hóa là một cơ chế quá mạnh cho giáo dục, thậm chí là khác thường nên cá nhân ông không nhất trí với phương án này bởi những bất cập có thể phát sinh.

Ông Châu cho rằng việc thực hiện lúc đầu có thể tốt nhưng sau sẽ không tránh khỏi việc sa đà vào tính chất thương mại bởi khi cổ phần hóa, các trường sẽ thương mại hóa giáo dục, hằng năm, sẽ phải lấy lợi tức chia cho các cổ đông dẫn đến đào tạo vì lợi nhuận.

GS Bùi Trọng Liễu, nguyên GS ĐH Paris, cũng cho rằng, khi đã cổ phần hóa, cổ đông sẽ tham gia hội đồng quản trị, sẽ có tiếng nói mạnh trong việc định hướng của các trường ĐH. Và vì lý do lợi nhuận, hướng chọn đào tạo sẽ là những ngành ít đầu tư mà mang nhiều lợi nhuận theo nhu cầu thị trường. Và khi nếu thị trường thay đổi thì khả năng “rã đám” là có thể xảy ra. GS Liễu khẳng định các trường ĐH công lập phải là nơi dành cho những sinh viên được tuyển theo trình độ học lực, không bị ngăn cản bởi gia cảnh giàu nghèo và Nhà nước phải bảo đảm cho họ quyền được học đó chứ không phải là nơi tính toán thu bù chi cộng với lãi để chia chác theo logic cổ đông.

Tài sản công sẽ biến thành tư?

Trong khi đó, dưới góc độ của một nhà kinh tế, TS Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế Trung ương, nhấn mạnh rằng chỉ thông qua cổ phần hoá để  cởi trói cho các trường ĐH là một điều xa vời.

Theo ông Doanh, nhiều người kỳ vọng việc cổ phần hóa sẽ “cởi trói” để doanh nghiệp hoạt động theo Luật Doanh nghiệp, nhưng thực tế là có tới 85% vị trí chủ chốt trong các doanh nghiệp Nhà nước được cổ phần hóa vẫn giữ nguyên, không có sự “thay máu” bằng những nhân lực mới nên việc thay đổi cung cách làm việc là rất hạn chế. Liệu tư nhân có thể tiến hành cải cách mạnh mẽ doanh nghiệp không khi mà 85% cán bộ lãnh đạo của doanh nghiệp Nhà nước cổ phần hóa vẫn như cũ?

Theo ông Doanh, hy vọng cổ phần hóa trường học để có những cải thiện là điều chưa được chứng minh và rất có thể kỳ vọng đó gắn với lợi ích nhóm. Họ sẽ nằm trong số 85% vị trí giữ nguyên đó và với một số tiền nhỏ, họ sẽ thâu tóm được toàn bộ tài sản lớn.

GS Bùi Trọng Liễu cũng cho rằng ĐH công lập là sở hữu Nhà nước, việc cổ phần hóa sẽ là con đường “mon men” tiến tới lấy tài sản công biến thành tài sản tư. Và đã là công ty cổ phần là có chia chác lợi nhuận, việc lợi tức xuất phát từ tài sản chung chạy vào túi của một số tư nhân không phải là con đường đạo lý.