Song“quái”hợp bích

Một ngày giữa tháng 12-2009, tôi đến thăm gia đình nhà thơ Vũ Quần Phương, một người bạn cố tri, tại nhà riêng của ông ở khu đô thị mới Định Công – Hà Nội. Tại đây, tôi đã gặp nhà toán học Vũ Hà Văn, con trai đầu của nhà thơ, một trong hai người trẻ nhất Việt Nam được phong hàm giáo sư cùng với Ngô Bảo Châu.

Tôi quen biết Văn từ khi anh còn là cậu học sinh chuyên toán Trường THPT Chu Văn An - Hà Nội và rất ngưỡng mộ Văn, nhất là khi anh được tặng giải thưởng Polya duy nhất về những ứng dụng của lý thuyết tổ hợp năm 2008.

Polya là giải thưởng do Hội Toán công nghiệp và ứng dụng Mỹ (SIAM) lập từ năm 1969, trao 2 năm một lần, chủ yếu cho những công trình mới, những đóng góp, ứng dụng nổi bật về lý thuyết tổ hợp, lý thuyết xấp xỉ, lý thuyết số, đa thức trực giao, lý thuyết xác suất... SIAM được thành lập năm 1952, trụ sở chính tại Philadelphia, hiện có 12.000 thành viên cá nhân và 500 thành viên tập thể khắp thế giới.

Quá trình xét trao giải thưởng Polya vô cùng nghiêm ngặt, do vậy khi Văn được chọn là một vinh dự lớn lao không chỉ riêng anh mà cho cả giới nghiên cứu khoa học Việt Nam nói chung.

Văn sinh năm 1970, ở Hà Nội, tốt nghiệp cử nhân tại ĐH Eotvos  - Hungary năm 1994, đỗ tiến sĩ tại ĐH Yale - Mỹ năm 1998 dưới sự hướng dẫn của giáo sư Laszlo Lovasz, người từng được tặng giải thưởng Polya.

Vũ Hà Văn và người bạn thân thiết Terence Tao (bìa trái) trong một bữa ăn tại gia đình anh. Ảnh: VŨ HÀ VĂN cung cấp

Sau thời gian làm hậu tiến sĩ tại Viện Nghiên cứu cấp cao Princeton và Ban Nghiên cứu Microsoft, từ năm 2001 đến 2005, Văn làm việc tại ĐH California – Mỹ với tư cách trợ giáo, phó giáo sư và giáo sư. Từ mùa thu năm 2005, Văn trở thành giáo sư Khoa Toán ĐH Rutgers – Mỹ.

Văn là giáo sư thỉnh giảng của ĐH Paris 6 vào năm 2006... Lĩnh vực Văn nghiên cứu gồm: toán học tổ hợp, xác suất và lý thuyết số cộng tính... Đến nay, Văn đã công bố 80 công trình, trong đó có nhiều công trình được in trên các tạp chí toán học đỉnh cao thế giới.

Đang trò chuyện với tôi, Văn dừng lời, chạy vội lên gác tìm cuốn Additive Combinatorics (Toán học tổ hợp cộng tính) mang xuống khoe. Văn cho biết sách này anh và người bạn thân thiết Terence Chi-Shen Tao cùng viết trong 3 năm, do Viện Nghiên cứu toán học cao cấp ĐH Cambridge - Anh xuất bản năm 2006.

Terence Tao cũng là một quái kiệt toán học mà tôi vô cùng ấn tượng. Sinh năm 1975 tại Adelaide – Úc trong một gia đình người Hoa, mới hơn 2 tuổi, nhờ học “mót” toán và tiếng Anh qua tivi, Tao đã dạy lại 2 môn này cho một cậu bé 5 tuổi! Lên 9 tuổi, Tao được chương trình nghiên cứu tài năng đặc biệt của ĐH Johns Hopkins - Mỹ nhận.

Mới 10 tuổi, Tao lọt vào đội tuyển quốc gia Úc dự Olympic Toán quốc tế và đoạt HCĐ, năm sau HCB rồi đến năm 13 tuổi chiếm HCV. Tao chính là người đoạt HCV nhỏ tuổi nhất trong lịch sử Olympic Toán quốc tế. 17 tuổi, Tao được trao bằng thạc sĩ tại Úc và nhận học bổng sang Mỹ học.

20 tuổi, Tao bảo vệ thành công luận án tiến sĩ tại ĐH Princeton danh tiếng ở Mỹ và 25 tuổi đã trở thành giáo sư. Năm 2006, mới 31 tuổi, Tao được tặng huy chương Fields (được xem như giải thưởng Nobel trong toán học), là một trong vài người trẻ tuổi nhất được nhận vinh dự này. Do đó, nhiều người trong giới nghiên cứu khoa học đã tán tụng Tao là thần đồng toán học thế giới và xem anh như “Mozart trong toán học”.

Vũ Hà Văn nhớ lại: “Năm 2003, được ông chủ tịch Hội Toán học Mỹ giới thiệu, tôi làm quen với Tao, khi ấy mới 28 tuổi. Anh sống với người vợ trẻ gốc Hàn Quốc trong một căn hộ nhỏ tại quận Cam – Mỹ. Đến nhà Tao, tôi thường thấy anh nhoài ra sàn nhà làm toán.

Năm 2009, Nhà nước đã công nhận Vũ Hà Văn là giáo sư kiêm chức tại Viện Toán học Việt Nam. Dù sống và làm việc ở nước ngoài nhiều năm song Văn vẫn giữ quốc tịch Việt Nam

Cùng là người châu Á nên chúng tôi dễ đồng cảm. Về sau, qua trao đổi, chúng tôi cảm thấy rất dễ hiểu những ý tưởng của nhau. Từ đó, Tao và tôi cộng tác nghiên cứu rồi công bố được 15 bài báo khoa học và cuốn sách chuyên khảo Additive Combinatorics”.

Vào website của Hội Toán học Mỹ, tôi thấy ngay bài điểm sách do Ben Green, một nhà toán học Mỹ lừng danh, viết. Sau khi phân tích ý nghĩa cuốn sách của “song quái hợp bích”, Ben Green kết luận: “Additive Combinatorics là một đóng góp quan trọng cho văn liệu toán học và đã trở thành cuốn sách mà thế hệ sinh viên mới cần đọc cũng như những chuyên gia trong các lĩnh vực gần gũi cần học hỏi thêm về toán học tổ hợp cộng tính.

Đây là cuốn sách viết rất đúng lúc và hai tác giả của nó rất đáng được ngợi ca vì đã thể hiện một cách đầy thuyết phục. Riêng tôi có tới ba cuốn, một để ở nhà, một tại nơi làm việc và một dự phòng hai cuốn kia cũ nát”.

Thời gian Vũ Hà Văn về Hà Nội lần này quá ngắn nên tôi không tiếp xúc được nhiều. Anh tất bật chuẩn bị cuộc gặp gỡ, làm việc giữa các nhà toán học Mỹ và Hàn Quốc diễn ra tại Seoul từ ngày 16 đến 22-12. Cùng đi với Văn tất nhiên là “Mozart toán học” Terence Tao, người bạn thân thiết của anh và nhiều nhà toán học nổi tiếng khác được Hội Toán học Mỹ cử  sang Seoul giới thiệu các công trình mới.