Gìn giữ "quốc hồn, quốc túy"

Festival Nước mắm Phú Quốc truyền thống trăm năm lần thứ nhất - năm 2025 diễn ra trong 3 ngày (từ 27 đến 29-6) tại TP Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang nhằm chắp cánh cho một thương hiệu truyền thống vốn đã rất nổi tiếng trong và ngoài nước.

Tự hào di sản trăm năm

Từ sau sự kiện đón nhận bằng di sản phi vật thể quốc gia "Nghề làm nước mắm truyền thống Phú Quốc" do Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch chứng nhận hồi cuối năm 2022, những ngày này, nước mắm truyền thống Phú Quốc lại được gọi tên khắp "đảo ngọc".

Festival Nước mắm Phú Quốc truyền thống trăm năm được tổ chức lần đầu tiên không chỉ là dịp quảng bá ẩm thực, du lịch, thương hiệu chỉ dẫn địa lý được Liên minh châu Âu công nhận, mà còn là cột mốc quan trọng trong hành trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Bà Hồ Kim Liên, Chủ tịch Hiệp hội Nước mắm truyền thống Việt Nam, cho biết nghề sản xuất nước mắm truyền thống Phú Quốc được hình thành và phát triển hơn 200 năm trên đảo Phú Quốc. Người dân Phú Quốc thời gian qua dành nhiều tâm huyết, công sức gìn giữ và phát triển nghề.

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển, các nhà sản xuất nước mắm Phú Quốc gặp không ít khó khăn. "Qua festival lần này, những người làm nước mắm truyền thống ở Phú Quốc mong muốn thương hiệu nước mắm Phú Quốc lan tỏa, vươn xa; người tiêu dùng hiểu rõ hơn chất lượng nước mắm Phú Quốc sản xuất theo phương pháp truyền thống. Đây là sản phẩm sạch tự nhiên, giá trị dinh dưỡng cao, rất tốt cho sức khỏe cộng đồng. Tôi mong rằng địa phương quan tâm hỗ trợ đẩy mạnh truyền thông quảng bá thương hiệu để phát triển bền vững nước mắm truyền thống Phú Quốc" - bà Liên bày tỏ.

Hiện nay, trên đảo Phú Quốc có khoảng 50 nhà thùng, với khoảng 7.000 thùng ủ chượp để sản xuất nước mắm truyền thống Phú Quốc, cung cấp cho thị trường khoảng 15-20 triệu lít nước mắm truyền thống mỗi năm.

Hầu hết những chủ nhà thùng nước mắm ở Phú Quốc hiện nay đều là đời thứ 5-6 nối tiếp nghề truyền thống của gia đình. Nhiều tài liệu ghi chép nghề làm nước mắm tại Phú Quốc đã có lịch sử hơn 200 năm, từ khi cư dân từ đất liền tìm đến vùng biển đảo hoang sơ Phú Quốc để lập nghiệp, họ đã mang theo tinh thần lao động bền bỉ, sáng tạo và đậm đà bản sắc. Trong hành trình đó, nước mắm không chỉ là một sản phẩm, mà là một biểu tượng, một phần máu thịt, gắn bó sâu sắc với đời sống người dân đảo.

Trước năm 1945, người dân "đảo ngọc" đã dùng nguồn cá cơm phong phú quanh đảo để sản xuất nước mắm theo phương pháp ủ chượp tự nhiên. Dù vậy, sản lượng tiêu thụ còn thấp, phương tiện, kỹ thuật sản xuất chủ yếu là thủ công, chất lượng nước mắm đạt cao nhất từ 25-28 độ đạm. Sau đó, nghề sản xuất nước mắm Phú Quốc bắt đầu phát triển và hưng thịnh, phương tiện, kỹ thuật sản xuất được cải tiến hiện đại, sản lượng và chất lượng nước mắm ngày càng nâng cao, đạt từ 25 đến hơn 40 độ đạm.

Điều đặc biệt của nước mắm Phú Quốc không chỉ nằm ở nguyên liệu là cá cơm tươi đánh bắt từ vùng biển sạch giàu sinh thái, mà còn nằm ở kỹ thuật ủ chượp trong thùng gỗ rừng đặc trưng của đảo và dùng loại muối sạch duy nhất từ vùng biển Bà Rịa - Vũng Tàu. Muối này có độ mặn thuần khiết, không có vị chát của canxi, đắng của kali, để cá được bảo quản tốt nhất, giữ cho nước mắm hương vị thanh tao, vị mặn ngọt hài hòa.

Phát huy, lan tỏa giá trị truyền thống

Chủ tịch UBND TP Phú Quốc Trần Minh Khoa cho biết Festival Nước mắm Phú Quốc không chỉ đơn thuần là một lễ hội, mà còn là lời tri ân, là dịp tôn vinh một ẩm thực quý báu đã đồng hành cùng bao thế hệ người dân Phú Quốc qua hàng trăm năm hình thành và phát triển.

"Trải qua bao thăng trầm, nghề nước mắm Phú Quốc vẫn vững vàng, dù từng bị lấn át bởi các loại nước chấm công nghiệp. Nhưng chính phẩm chất kiên cường, chính tình yêu nghề, niềm tin vào giá trị truyền thống đã giúp các doanh nghiệp, nhà thùng nơi đây kiên trì "giữ lửa". Nước mắm Phú Quốc không chạy theo số lượng, mà luôn xem trọng chất lượng, không bị thị trường hóa lấn át, từng bước khẳng định thương hiệu bằng uy tín và giá trị thật. Đó là lý do vì sao hôm nay, trong hàng trăm loại nước mắm trên thị trường, cái tên "Nước mắm Phú Quốc" vẫn giữ được vị thế, được người tiêu dùng tín nhiệm và trân trọng, là "quốc hồn, quốc túy" của đảo ngọc Phú Quốc" - ông Khoa chia sẻ.

Năm 2013, sản phẩm nước mắm Phú Quốc được vinh dự trở thành sản phẩm Việt Nam đầu tiên được Liên minh châu Âu cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý tại 28 quốc gia. Đến năm 2021, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận "Nghề thủ công truyền thống, tri thức dân gian - nghề làm nước mắm Phú Quốc" là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Từ đó, nước mắm Phú Quốc không chỉ là thương hiệu quốc gia mà còn là một biểu tượng văn hóa mang tầm vóc quốc tế.

Ngày nay, sản phẩm nước mắm Phú Quốc đã có mặt tại nhiều quốc gia như Pháp, Anh, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc... Không chỉ là một sản phẩm thương mại, nước mắm còn là đại sứ văn hóa ẩm thực Việt, được giới đầu bếp, chuyên gia ẩm thực và người tiêu dùng nước ngoài đánh giá cao.

Lãnh đạo TP Phú Quốc khẳng định festival lần này là cơ hội quý giá để các nghệ nhân chia sẻ kỹ thuật, bí quyết và câu chuyện làm nghề; là cầu nối để các doanh nghiệp giới thiệu sản phẩm, tìm kiếm đối tác, mở rộng thị trường; là dịp để du khách và người tiêu dùng được trải nghiệm trực tiếp quy trình ủ chượp, tham quan nhà thùng, nếm thử nước mắm nguyên chất và hiểu sâu hơn về giá trị văn hóa, lịch sử, khoa học đằng sau từng giọt nước mắm.

"Thành phố sẽ đề xuất với UBND tỉnh và các cơ quan thẩm quyền xây dựng trung tâm nghiên cứu và bảo tồn nước mắm truyền thống ngay tại Phú Quốc. Kêu gọi sự hỗ trợ đồng bộ từ Trung ương đến địa phương để bảo vệ thương hiệu, ngăn chặn hàng giả, hàng nhái và hỗ trợ đẩy mạnh truyền thông trong nước, khu vực và thế giới đối với nước mắm truyền thống Phú Quốc" - Chủ tịch UBND TP Phú Quốc khẳng định.