Hồn cốt Hà Nội

Cũng không còn màu vàng, màu đỏ trên những tán lộc vừng nữa. Xuân đã thắp xanh những tán ngọc trên mọi cỏ cây hoa lá. Hoa gạo ối đỏ đã bắt đầu rụng. Những cánh hoa gọi hè.

Trong những thấp thoáng mái cũ còn sót lại trên phố qua những vầng ngọc xanh kia, Hà Nội vẫn còn lưu dấu những di sản của kiến trúc thời thuộc địa, di sản kiến trúc của phố hàng xưa cũ.

Đã có nhiều đổi thay, nhưng hồn cốt Hà Nội trong tâm khảm không thay đổi. Hà Nội của mái ngói thâm nâu tài danh Phố Phái, Hà Nội của bầy sâm cầm nhỏ vỗ cánh mặt trời họ Trịnh gợi tưởng hồ Tây của ánh tà huy khi chiều tắt.

Hà Nội phố hàng vẫn còn những phường bán. Vẫn còn những ngôi đình tổ thờ Thành Hoàng, thờ người khai phá nghề đất kinh kỳ, hình thành phố xá. Phố tức là nhà, xá nghĩa là đường. Phố xá là những ngôi nhà hình thành nơi ở, góp thành phường buôn và có đường đi lối lại.

Phố xá xưa chỉ là những ngôi nhà tranh, rồi thành mái ngói tầng gác có cái cửa sổ tò vò, rồi thêm những gác cao hơn khi kiến trúc đã được pha nhuyễn khi giao thoa thuộc địa, hình thành bản sắc văn hóa riêng.

Hà Nội có phố cổ của xưa cũ thời buôn phường bạn bán, có phố cũ của quy hoạch thời thuộc địa. Có những kiến trúc trong phố cổ đã mang nét giao thoa nhưng lại hình thành bản sắc riêng Việt, có những kiến trúc thuộc Pháp của đa dạng loại hình vùng miền, khi những công chức Pháp nhớ nhà, nhớ quê đã xây những ngôi biệt thự riêng nét đặc hữu vùng quê của mình trên vùng đất xa xứ.

Hà Nội phố cũ có những đặc trưng kiến trúc của lứa kiến trúc sư Việt đầu tiên tốt nghiệp Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, những ngôi nhà mang hơi nét kiến trúc Pháp nhưng đã Việt hóa từ dáng dấp, hình khối, chỉ còn tuân thủ những tỉ lệ và nguyên lý sáng tác mà thôi.

Hà Nội của những cây xanh mặt nước có nghiên cứu về tác dụng đô thị. Những hàng xà cừ rễ chùm phố Hoàng Diệu, tạo cảnh quan che nắng gắt nhưng lá dùng để làm chất đốt. Những hàng hoa sữa Nguyễn Du đã đi vào thơ ca, là để giúp bớt mùi mỗi khi người công nhân đô thị thời xưa thay thùng mỗi tối. Nhưng tại sao lại không trồng hoa sữa trong phố cổ? Là bởi mùi hoa đậm gắt khi ở gần, phố cổ không gian nhỏ hẹp, đường hè không lớn, mùi hoa sẽ thành ô nhiễm, cây trồng sẽ cản trở cảnh quan và lưu thông.

Hà Nội là thế. Hồn cốt Hà Nội qua dáng dấp là thế. Dung lượng nhỏ bé bài viết chỉ có thể khái quát nhưng những ẩn sâu tâm khảm, vẫn còn đó ẩn hiện trên phố, mỗi độ mùa về hay mỗi lúc ngang qua.