Có thể tẩy não con người?

 Điều mở ra những hy vọng mới cho những ai luôn phải chịu đựng khủng hoảng từ các kỷ niệm xấu đã ăn sâu vào trong đầu họ. Tuy nhiên, viễn cảnh này cũng đang gây ra nhiều cuộc tranh cãi về đạo đức cũng như kỹ thuật ''tẩy não''.

Đây là ý tưởng được đưa ra trong bộ phim Eternal Sunshine of the Spoless Mind của đạo diễn Micheal Gondry do chính ông viết cùng với Charlie Kaufman. Bộ phim phản ánh cuộc đời thực tế của hai người này, họ có chung đặc điểm là trái tim bị tan vỡ vì những thất bại trong tình yêu và trong phim hai người này ước muốn được tới phòng thí nghiệm Lacuna Inc. để xóa đi tất cả những kỷ niệm đau buồn về mối tình dang dở trong quá khứ. Và ý tưởng này đang được các nhà khoa học trên thế giới hiện thực hóa với nhiều phát hiện mới đây.

Cho dù các tác giả của bộ phim có nhận thức được hay không thì kịch bản của họ lại vô tình làm lợi cho ngành khoa học hiện đang rất “mốt”, ngành khoa học nghiên cứu trí nhớ con người, đồng thời ý tưởng của hai con người “thất tình” kia cũng gây ra một cuộc tranh luận nảy lửa giữa các nhà thần kinh học. Một số trong số họ thậm chí còn khẳng định nghiêm túc rằng họ có khả năng xóa đi kỷ niệm hãi hùng cho những người lính sau một trận đánh thất bại hay kỷ niệm dưới dạng là nỗi sợ hãi thường trực của các du khách sau tai nạn máy bay khủng khiếp mà họ phải trải qua.

Từ xưa tới nay, trí nhớ con người luôn là một chủ đề tôi cuốn nhiều nhà khoa học. Có thể là do sự phức tạp về nguồn gốc trí nhớ. Thực tế thì hằng ngày, các giác quan của chúng ta thường xuyên bị tác động bởi nhiều thông tin, một số thông tin mới chưa từng gặp và một số thông tin cũ đã được lưu giữ sẵn trong não bộ. Khi đó não bộ con người không thể ghi nhớ hết được những thông tin đó mà nó phải bỏ qua phần lớn và chỉ lưu giữ một số thông tin trong vài phút. Đó là ghi nhớ tạm thời. Nên nhớ, chỉ một phần nhỏ trong số những thông tin được lưu giữ một cách tạm bợ này được duy trì một cách thường trực. Khi đó người ta gọi những thông tin được lưu giữ thường trực là sự ghi nhớ dài hạn. Trong não chúng ta, việc ghi nhớ tạm thời được bảo đảm bằng những ống thần kinh tăng cường giữa các tế bào thần kinh, đặc biệt trong vùng ngư mã. Nhưng để một thông tin chuyển từ dạng được ghi nhớ tạm thời thành một kỷ niệm không quên trong đầu con người, cần có những thay đổi về cấu trúc các kết nối giữa những tế bào thần kinh. Và quá trình này kéo theo một loạt các phản ứng mang tính hóa sinh khác nhau do các luồng thần kinh tạo ra các protéine mới. Các protéine chạy tới các khớp nối tế bào thần kinh và thay đổi cấu trúc của các khớp nối này.

Vì một loạt những phản ứng sinh hóa cần thiết để cấu hình lại các kết nối thần kinh diễn ra nhiều giờ sau khi một sự việc xảy ra, do vậy các nhà khoa học cho rằng có thể sử dụng các loại thuốc hay các chất ức chế để đảo lộn các quá trình ghi nhớ trên não bộ. Thực tế thì bằng một số loại thuốc, các nhà khoa học hiện nay có thể dỡ bỏ nhiều giai đoạn hay quá trình ghi nhớ. Bằng cách ngăn chặn quá trình truyền các luồng thần kinh vài phút sau khi chứng kiến sự việc hay khóa quá trình tổng hợp các protéine lại sau vài giờ, các nhà khoa học đã có thể chặn đứng những sự kiện đi vào não một cách vĩnh viễn. Tuy nhiên, các nhà khoa học cho rằng nếu làm việc này quá trễ thì sẽ không thể nào xóa đi được kỷ niệm đau đớn tột cùng đó vì một khi sự kiện được ''đóng đinh" bằng các chất sinh hóa trong não sẽ không có cách nào can thiệp từ bên ngoài vào được nữa.

Song bên cạnh đó, một số người lại bắt đầu đặt câu hỏi rằng liệu hiện giờ các nhà khoa học đã thực sự có thể xóa đi những kỷ niệm buồn ở con người? Steven Rose thuộc một trường đại học Anh Quốc cho rằng những người đề xướng ra giải pháp này chỉ muốn gây tiếng vang và thu hút đầu tư. Từ lâu, những người này luôn cho rằng việc xóa kỷ niệm buồn luôn là một phương pháp điều trị hữu ích đối với các nhà tâm lý điều trị hiện đại nhằm chống lại các triệu chứng căng thẳng hậu khủng hoảng (SSPT). Những hội chứng này được thể hiện qua những kỷ niệm rối loạn, lẫn lộn và bất ngờ. Những hình ảnh, ý nghĩ, cảm tưởng hay những giấc mơ. Các nạn nhân cảm thấy sự kiện hãi hùng mà họ từng trải qua như thể lại sắp đến với họ. Như vậy thì tại sao không xóa các điều ám ảnh đó đi? Nếu những thử nghiệm trên các con vật thành công thì chỉ cần gợi lại cảnh hãi hùng một lần nữa bằng cách cho nạn nhân như đưa họ trở về nơi đã xảy ra sự kiện hay đặt họ vào đúng tình huống tai nạn trước đó rồi tiêm cho họ một chất ức chế hóa sinh, những ám ảnh có liên quan tới sự kiện kinh khủng đó sẽ ra đi mãi mãi.

Trong phim Eternal Sunshine of the Spoless Mind, các nhà nghiên cứu của Lacura Inc. tiến hành việc xóa bỏ những kỷ niệm hãi hùng cho các nạn nhân bằng cách cho họ đội một chiếc mũ scan lên đầu để xác định vùng não chứa kỷ niệm xấu đó, rồi xóa nó bằng một chùm tia năng lượng mạnh. Thực tế, tồn tại nhiều nghiên cứu kiểu như vậy. Những công trình nghiên cứu này chủ yếu được quân đội Mỹ tài trợ. Trong đó, các nhà khoa học Mỹ đã sử dụng sóng từ trường để làm tê liệt tạm thời một vùng não để ức chế quá trình ghi nhớ của não bộ. Tuy nhiên, những kỹ thuật này khó có thể đem lại hiệu quả vì thực tế có rất ít cơ may cho việc xác định được những kỷ niệm xấu đó nằm ở đâu trong não bộ. Những ý định tẩy não vấp phải nhiều khó khăn vì những kỷ niệm khác cũng nằm chung với những kỷ niệm này. Do vậy việc sử dụng các nguồn năng lượng để xóa kỷ niệm xấu được chuyển hướng sang nghiên cứu các chất hóa học hay một loại thuốc có thể ức chế các luồng thần kinh trong một vùng rộng của não.

Vấn đề của những phương pháp này là chúng có nguy cơ gây nguy hiểm và kéo theo các phản ứng phụ nghiêm trọng hơn cả SSPT. 'l'uy nhiên, ý tưởng của Lacura Inc. đã được nhiều nhà kỹ thuật thần kinh sinh học có đầu óc thương mại hưởng ứng. Nguồn lợi từ các loại thuốc về trí nhớ hiện đang được rất nhiều viện bào chế của Mỹ quan tâm. Các viện này đặc biệt muốn tìm các chất hóa học có khả năng cải thiện trí nhớ con người và những chất giúp xóa bỏ những phần ký ức không đẹp cho những ai có nhu cầu. Ý tưởng sản xuất thuốc xóa bỏ trí nhớ đã vấp phải nhiều sự phản đối về mặt đạo đức lẫn kỹ thuật. Để có được một loại thuốc đúng như vậy, các nhà khoa học còn phải mất nhiều thời gian và công sức nữa.