Khởi nghiệp từ xơ mướp, mở lối thoát nghèo cho nông dân Sơn Mỹ

Không còn là thứ "rác" bị bỏ đi sau mỗi mùa thu hoạch, xơ mướp – một phụ phẩm nông nghiệp từng bị xem là vô giá trị – nay đã bước vào chuỗi sản xuất hàng hóa, trở thành sản phẩm thân thiện với môi trường, có mặt tại những thị trường khó tính như Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc... Hành trình đưa xơ mướp xã Sơn Mỹ (tỉnh Lâm Đồng) ra thị trường quốc tế gắn liền với câu chuyện khởi nghiệp bền bỉ của một thanh niên nông thôn, đồng thời mở ra sinh kế mới cho nhiều hộ nông dân ở địa phương.

Bỏ phố về quê khởi nghiệp

Sinh năm 1990 tại xã Sơn Mỹ, anh Võ Xuân Đặng từng có quãng thời gian học tập và làm việc tại TP HCM. Giống như nhiều bạn trẻ khác, anh từng chọn con đường làm công việc văn phòng với mức thu nhập ổn định, môi trường làm việc hiện đại. Thế nhưng, trong suy nghĩ của anh Đặng, sự ổn định ấy chưa bao giờ là đích đến cuối cùng trong sự nghiệp đi làm của mình.

Ngay từ khi còn là sinh viên, anh đã sớm quan tâm đến các mô hình kinh doanh bền vững, đặc biệt là những sản phẩm thân thiện với môi trường. Trong những lần về quê, hình ảnh những trái mướp già bị vứt bỏ sau vụ thu hoạch luôn khiến anh trăn trở. Người dân chỉ hái mướp non để bán hoặc sử dụng trong gia đình, còn mướp già thì để khô ngoài giàn, xơ cứng lại rồi bỏ đi.

"Lúc đó, tôi cứ tự hỏi tại sao một thứ hoàn toàn tự nhiên, không hóa chất, lại bị xem là phế phẩm," anh Đặng nhớ lại.

Bước ngoặt đến trong một lần tình cờ anh bắt gặp các sản phẩm làm từ xơ mướp được bày bán tại một số khu nghỉ dưỡng cao cấp, cửa hàng bán đồ mỹ nghệ với mức giá khá cao. Từ bông tắm, miếng rửa chén cho đến phụ kiện nhà tắm, tất cả đều mang nhãn "eco-friendly".

"Khi ấy, tôi nhận ra, vấn đề không nằm ở nguyên liệu mà ở cách mình làm ra sản phẩm. Nếu làm bài bản, xơ mướp hoàn toàn có thể trở thành những sản phẩm có giá trị cao, có thể xuất khẩu sang các nước"- anh Đặng chia sẻ.

Năm 2020, anh quyết định rời TP HCM, trở về quê khởi nghiệp trên chính quê hương từ những trái mướp già mà bao năm qua người dân Sơn Mỹ vẫn bỏ đi.

Những ngày đầu khởi nghiệp với anh Đặng không hề dễ dàng. Không vốn lớn, không kinh nghiệm sản xuất công nghiệp, anh bắt đầu từ quy mô rất nhỏ, vừa làm vừa học. Từ khâu thu gom xơ mướp, xử lý làm sạch, phơi sấy đến tạo hình sản phẩm, tất cả đều được anh thử nghiệm thủ công.

"Khó nhất là làm sao xử lý xơ mướp sạch hoàn toàn, không mùi, không nấm mốc mà vẫn giữ được độ tự nhiên khi không phải dùng hóa chất"- anh Đặng nói.

Sau nhiều lần thất bại, anh dần hoàn thiện quy trình chế biến khép kín: xơ mướp được chọn lọc kỹ từ mướp già đúng độ, ngâm rửa nhiều lần bằng nước sạch, phơi sấy tự nhiên kết hợp sấy nhiệt, sau đó tạo hình và đóng gói trong môi trường đảm bảo vệ sinh.

Từ nguyên liệu tưởng chừng như bỏ đi, các sản phẩm thân thiện môi trường lần lượt ra đời như bông tắm, miếng rửa chén, dép đi trong nhà, túi đựng xà phòng, đồ dùng sinh hoạt hằng ngày… Tất cả đều có khả năng phân hủy sinh học, phù hợp với xu hướng tiêu dùng xanh mà mọi người trên thế giới hướng tới .

Không dừng lại ở sản xuất, anh Đặng mạnh dạn đầu tư vào truy xuất nguồn gốc sản phẩm bằng mã QR, chuẩn hóa quy trình để đạt chứng nhận OCOP 3 sao - sản phẩm của chương trình "Mỗi xã một sản phẩm". Điều này giúp sản phẩm xơ mướp Sơn Mỹ tăng độ tin cậy, từng bước chinh phục các thị trường khó tính.

Tạo việc làm, thu nhập ổn định cho người dân

Sự thành công của mô hình không chỉ mang lại thu nhập cho riêng anh Đặng mà còn tạo ra chuỗi giá trị mới cho nhiều hộ nông dân tại xã Sơn Mỹ và các vùng lân cận.

Ông Nguyễn Văn Lâm, một nông dân gắn bó với cây mướp hơn 20 năm, chia sẻ: "Trước đây, nhà tôi trồng mướp chủ yếu lấy trái non bán chợ. Mướp già để lại chỉ chiếm giàn, cuối vụ thì bỏ. Từ khi có cơ sở thu mua xơ mướp, tôi để mướp già nhiều hơn, phơi khô bán lại, mỗi tháng cũng có thêm vài triệu đồng".

Theo ông Lâm, thu nhập từ xơ mướp tuy không quá lớn nhưng ổn định và "có thêm đồng ra đồng vào" mà không tốn nhiều công chăm sóc. "Quan trọng là mình tận dụng được thứ trước giờ bỏ đi"- ông Lâm nói.

Chị Nguyễn Thị Thu, một nông dân khác ở xã Sơn Mỹ, cho biết trước đây gia đình chị từng chặt bỏ giàn mướp sớm vì mướp già không có giá trị. "Giờ thì khác, mướp già bán được giá ổn định. Tiền bán xơ mướp giúp tôi trang trải chi phí mua giống, phân bón cho vụ sau," chị Thu chia sẻ.

Không chỉ nông dân trồng mướp hưởng lợi, nhiều lao động địa phương cũng có việc làm ổn định tại cơ sở sản xuất xơ mướp của anh Đặng. Chị Trần Thị Hạnh, công nhân làm việc tại xưởng hơn một năm nay, cho biết: "Công việc ở đây không nặng nhọc, môi trường làm việc sạch sẽ mà thu nhập khoảng 9–10 triệu đồng mỗi tháng. Với mức thu nhập này, gia đình tôi ổn định cuộc sống hơn".

Đưa sản phẩm ra thị trường quốc tế

Sau khi ổn định quy trình sản xuất trong nước, từ năm 2023, sản phẩm xơ mướp Sơn Mỹ bắt đầu được xuất khẩu sang Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc – những thị trường có yêu cầu cao về chất lượng và tiêu chuẩn môi trường.

Theo anh Đặng, để đáp ứng các đơn hàng xuất khẩu, mỗi công đoạn đều phải được kiểm soát chặt chẽ, từ nguồn nguyên liệu, vệ sinh sản xuất đến đóng gói. "Chỉ cần một lô hàng không đạt là có thể mất uy tín ngay"- anh nói.

Trung bình mỗi tháng, hàng ngàn sản phẩm xơ mướp được xuất khẩu, mang lại nguồn doanh thu ổn định và tạo động lực để mở rộng sản xuất. Tên tuổi xơ mướp Sơn Mỹ dần được biết đến như một sản phẩm xanh, có nguồn gốc rõ ràng từ nông thôn Việt Nam. "Không ngờ những trái mướp già ở quê mình lại có ngày đi sang Mỹ, Nhật"- anh Đặng cười nói, ánh mắt đầy tự hào.

Không dừng lại ở mô hình cá nhân, anh Đặng đang ấp ủ kế hoạch chuyển cơ sở sản xuất thành hợp tác xã, liên kết nông dân trồng mướp theo tiêu chuẩn sạch, đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định và đồng đều về chất lượng.

Bởi theo anh, khi liên kết thành chuỗi, nông dân không chỉ bán nguyên liệu mà còn là đối tác trong quá trình tạo ra sản phẩm. Đây cũng là cách để nâng cao giá trị xơ mướp, đồng thời giúp người trồng mướp yên tâm sản xuất lâu dài.

Mô hình này cũng phù hợp với định hướng phát triển nông nghiệp xanh, kinh tế tuần hoàn, tận dụng phụ phẩm để giảm rác thải nông nghiệp, bảo vệ môi trường.

Hiện cơ sở của anh Đặng đã tạo việc làm thường xuyên cho hơn 10 lao động địa phương, với mức thu nhập khoảng 10 triệu đồng/tháng – con số đáng kể ở khu vực nông thôn.