Cam Xã Đoài ngắc ngoải

Xã Nghi Diên, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An - thủ phủ của giống cam nổi tiếng Xã Đoài - vắng hẳn những vườn cam chín vàng, sai trĩu quả. Diện tích trồng cam ngày càng thu hẹp, trong khi thương lái tranh nhau đặt mua giống cam quý.

Đắt như tôm tươi mà không có bán

Ông Phan Công Hưởng (ngụ xóm 8, xã Nghi Diên - một trong những hộ dân ít ỏi còn giữ được vườn cam Xã Đoài) nhớ lại: “Trước đây, nhà nào cũng có vườn trồng cam. Đến mùa thu hoạch, nhà ít cũng có 5-7 tạ, nhà nhiều vài ba tấn cam là chuyện thường. Thế mà giờ đây, cả xã chỉ còn vỏn vẹn 5-7 hộ trồng cam”.

Theo các bậc cao niên, cam Xã Đoài du nhập Việt Nam khoảng 150 năm trước theo chân một giáo sĩ người Pháp đến xã Nghi Diên truyền đạo. Do phù hợp với thổ nhưỡng nên giống cam cho trái có vỏ mịn, mỏng đều, mùi thơm dịu, ruột vàng óng ánh, vị ngọt thanh mà không chua.

Vào những thập niên 1970-1980, xã Nghi Diên có hàng trăm hecta trồng cam Xã Đoài, đem lại giá trị kinh tế lớn và đã được xuất sang một số nước Đông Âu. Thậm chí, loại trái cây đặc sản này còn vinh dự được ghi vào Đại từ điển Pháp, xuất hiện trong thành ngữ nước bạn Lào “Cam Xã Đoài, xoài Thà - Khẹc” và đi vào văn chương Việt Nam.

Hiện nay, cam Xã Đoài vẫn thơm ngon nhưng rất hiếm người trồng. Để mua được cam, thương lái phải đến tận vườn đặt hàng từ nhiều tháng trước. Ông Hưởng lý giải: “Cam chín vào dịp cuối năm, mỗi cây chỉ thu hoạch được khoảng 70-80 quả. Mỗi quả khách đặt mua 50.000-60.000 đồng. Giá đắt nhưng số lượng cam không nhiều nên chúng tôi chỉ dám nhận tiền đặt hàng của những mối quen”.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, người dân Nghi Diên không còn mặn mà với cam Xã Đoài vì muốn trồng giống cam này phải đắp đất cao, trong khi bà con thiếu vốn đầu tư.

Khôi phục giống cam quý

Lo cam Xã Đoài bị thất truyền, cách đây hơn 10 năm, tỉnh Nghệ An đã bỏ ra hàng tỉ đồng để đưa giống cam này sang trồng ở xã Nghi Ân, TP Vinh. Tuy nhiên, do cam không phù hợp thổ nhưỡng nên dự án thất bại. Ngoài ra, giống cam Xã Đoài còn được đem trồng ở các huyện Yên Thành, Nghĩa Đàn, Quỳ Hợp... Cam đậu quả nhưng không thơm ngon như trồng ở xã Nghi Diên.

Ông Nguyễn Quốc Tuấn, một người con của xã Nghi Diên, sau một thời gian đi làm ăn xa đã quyết định trở về quê nhà khôi phục giống cam này. Hiện tại, trang trại cam Xã Đoài của ông có trên 2.000 gốc, trong đó nhiều gốc cam đã cho thu hoạch.

Tuy nhiên, ông Tuấn chỉ là một trường hợp ít ỏi, chưa đủ sức để vực dậy làng cam nổi tiếng một thời. “Để thương hiệu cam Xã Đoài trở thành hàng hóa thì cần khuyến khích người dân ở xã Nghi Diên mở rộng diện tích trồng” - ông Tuấn nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Quốc Sỹ, Phó Chủ tịch UBND xã Nghi Diên, nhận định việc khôi phục và mở rộng sản xuất cam Xã Đoài không chỉ bảo tồn được một giống cam quý mà còn là hướng phát triển kinh tế của xã. Cam Xã Đoài cho giá trị kinh tế gấp nhiều lần các loại cây trồng khác. “Tuy nhiên, nếu không hỗ trợ nông dân về nguồn vốn, giống, kỹ thuật chăm sóc thì việc khôi phục, bảo tồn giống cam quý Xã Đoài sẽ khó thực hiện được” - ông Sỹ trăn trở.