Tín dụng vàng tiềm ẩn rủi ro

Người có vàng gửi ngân hàng (NH) để hưởng lãi, chờ giá vàng tăng rồi bán là bình thường. NH chuyển hóa số vàng đã huy động thành tiền để cho vay hoặc cho vay bằng vàng cũng đang là “chuyện thường ngày ở huyện”.

Tuy nhiên, từ năm 2006 đến nay, giá vàng tăng gần 100%, từ 15 triệu đồng/lượng lên đỉnh 29,5 triệu đồng/lượng (11-11-2009), đối tượng vay vàng để thanh toán bất động sản cũng vắng bóng. Từ đó, không một NH nào dám chuyển đổi vàng thành tiền để cho vay.

Trong bối cảnh đó, đầu ra về vàng của các NH chủ yếu là bán số vàng đã huy động được vào thời điểm giá cao rồi mua lại khi giá thấp hoặc nhập khẩu vàng để trả cho người gửi tiết kiệm vàng. Tuy vậy, phương thức làm ăn này hết sức bấp bênh. Biểu hiện rõ nhất là tháng 3-2009, nhiều NH đã xuất khẩu hàng chục tấn vàng (kể cả vàng huy động) thu về hàng trăm tỉ đồng lợi nhuận. Thời điểm này, việc nhập khẩu vàng còn cấm cửa, số vàng mà NH huy động cũng đến lúc trả cho dân vì thế hàng loạt NH gặp khó khăn khi cân đối nguồn vàng, đua nhau huy động vàng qua việc tăng lãi suất tiết kiệm vàng từ 1% - 2% lên 3% - 4,5% đối với kỳ hạn 1- 3 tháng, thậm chí lãi suất tiết kiệm vàng kỳ hạn 6 tháng thấp hơn kỳ hạn 1-3 tháng.

Để tăng nhanh huy động vàng, có NH cho phép người gửi rút vàng trước hạn (thông thường gửi tiết kiệm vàng không được rút trước hạn). Hệ quả là trong cơn bão vàng vào đầu tháng 11-2009, chỉ trong 10 ngày, giá vàng tăng trên 5 triệu đồng/lượng từ 24 triệu đồng/lượng lên hơn 29 triệu đồng/lượng, người gửi tiết kiệm vàng rút vàng để bán khiến nhiều NH “hụt chân” bởi trước đó NH đã bán ra thị trường số vàng không nhỏ. NH căng sức gom hàng, đẩy giá vàng lên cao. Thế nhưng, may mắn cho các NH, Nhà nước đã kịp thời cho phép nhập khẩu 10 tấn vàng, lập tức giá vàng giảm mạnh, nếu không sẽ có NH khốn đốn.   

Cho vay vàng: Thật - ảo đan xen

Dù NH Nhà nước khống chế 30% số vàng huy động được chuyển thành tiền được xem là biện pháp nhằm ngăn chặn rủi ro nhưng các NH đã biến rào cản đó thành dịch vụ vay vàng để bán.

Để vay 1 lượng vàng bán, bên vay phải thế chấp cho NH 110% giá trị 1 lượng vàng. Giả sử vàng có giá 28 triệu đồng/lượng, khách hàng phải có số tiền ít nhất trong tài khoản là 30,8 triệu đồng.

Tuy vậy, trên thực tế, bên vay bán ngay 1 lượng vàng đã vay, thu về 28 triệu đồng, kỳ vọng vàng giảm giá mua lại trả NH. Đây chính là yếu tố ảo bởi thực chất bên vay chỉ có số tiền tương đương 10% nhưng được vay 90% còn lại để bán 1 lượng vàng. Khi giá vàng tăng, bên vay nộp thêm tiền, đến một lúc nào đó bên vay “cháy túi”, bỏ của chạy lấy người. NH sẽ xử lý bằng cách lấy số tiền khách hàng đã thế chấp mua lại 1 lượng vàng.

Tổng giám đốc một NH có thế mạnh về kinh doanh vàng cho biết chỉ trong vài giờ ngày 11-11, giá vàng tăng 3 triệu đồng/lượng, NH ông đã bán 5 tấn vàng để xử lý các trường hợp vay vàng để bán, đồng thời các NH khác cũng xử lý hợp đồng vay vàng đẩy sức mua lên tới hàng chục tấn vàng và đó là nhu cầu thật.

Theo các chuyên gia tài chính, tín dụng vàng đang làm méo mó thị trường ngoại hối. Nhu cầu về vàng thông qua việc huy động và cho vay chưa phản ánh đúng bản chất thật của thị trường. Khi sức mua lên cao, giá vàng thường tăng phi mã làm tỉ giá ngoại tệ tăng đột biến, ảnh hưởng không tốt đến thị trường tiền tệ. Đã đến lúc NH Nhà nước cần rà soát lại hoạt động kinh doanh và cho vay vàng của các NH để giảm thiểu những cú sốc trên thị trường tài chính.