LẮNG NGHE NGƯỜI DÂN HIẾN KẾ: Khát vọng siêu đô thị logistics xanh

Tại cuộc thi "Lắng nghe người dân hiến kế" lần 7 của Báo Người Lao Động, chủ đề "Để TP HCM thành siêu đô thị vùng hiện đại, xanh, thông minh", mô hình logistics liên vùng đa phương thức lấy TP HCM làm trọng điểm trung chuyển đã được đề xuất. Giải pháp này đặt mục tiêu giảm chi phí logistics từ 20% xuống 10%-12% GDP vào năm 2050, giúp tăng trưởng bền vững và bảo vệ môi trường.

Bứt phá logistics

Mô hình mạng lưới "Hub and Spoke" hiện đại được xác định là nền tảng cốt lõi, nơi hàng hóa được tập trung về TP HCM trước khi phân phối đa phương thức qua đường bộ, đường sắt và đường thủy. Giải pháp này giúp giảm tải cho các tuyến trục chính, tối ưu hóa chi phí vận hành và rút ngắn thời gian giao nhận.

Để vận hành hiệu quả, "ma trận logistics liên kết Bắc - Trung - Nam" được thiết kế dựa trên sự phân nhóm tuyến vận chuyển theo địa lý và đặc thù hàng hóa, với TP HCM là trung tâm trung chuyển khu vực Nam Bộ. Cụ thể, xe container lớn chuyên trách các tuyến dài từ miền Bắc, miền Trung về TP HCM; sau đó hàng hóa được trung chuyển nhanh qua các kho phụ đến Tây Nguyên, Nam Trung Bộ, Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ. Ngược lại, các tuyến cự ly ngắn sẽ được phân phối linh hoạt từ các hub vệ tinh chiến lược tại Đồng Xoài, Long Khánh, Nhơn Trạch (Đồng Nai), Bà Rịa - Vũng Tàu cũ và Bến Lức (Tây Ninh).

Về hạ tầng cứng, ngành giao thông tận dụng tối đa các tuyến truyền thống như Quốc lộ 1A, đường Hồ Chí Minh kết hợp với hệ thống cao tốc Bắc - Nam phía Đông (tổng chiều dài quy hoạch 2.063 km đến năm 2050). Hiện nay, toàn quốc đã sở hữu hơn 2.476 km cao tốc. Giai đoạn 2026 - 2030, dự kiến bổ sung thêm 2.000 km với quy mô 6-8 làn xe, dành làn ưu tiên cho container nhằm rút ngắn thời gian vận chuyển Bắc - Nam còn 2-3 ngày. Các dự án đường Vành đai 3, Vành đai 4 TP HCM cùng cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận sẽ tạo mạng lưới kết nối trực tiếp với các cảng lớn như Cát Lái, Hiệp Phước và sân bay quốc tế Long Thành.

Song song đó, dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam (dài 1.541 km, tổng vốn 67 tỉ USD, tốc độ thiết kế 350 km/giờ) dự kiến khởi công cuối năm 2026, hoàn thành năm 2035, lấy ga Thủ Thiêm làm đầu mối phía Nam. Riêng nhánh phụ TP HCM - Cần Thơ khởi công năm 2027 kỳ vọng giúp chuyển dịch 20%-30% khối lượng hàng hóa từ đường bộ sang đường sắt.

Về công nghệ, hệ thống ứng dụng mạng không dây thông minh VANETs (Vehicular Ad-hoc Networks) để kết nối liền mạch giữa xe tải, container, xe buýt với hạ tầng giao thông đô thị. VANETs cho phép trao đổi dữ liệu thời gian thực, dự báo ùn tắc và điều hướng lộ trình tối ưu tại các điểm nóng như cảng Cát Lái hay các nút giao cao tốc. Nhờ đó, thời gian chờ đợi có thể giảm tới 30%-40%, đồng thời cắt giảm đáng kể tỉ lệ tai nạn giao thông.

Cú hích kinh tế và môi trường

Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang tái cấu trúc chuỗi cung ứng, TP HCM đang đứng trước cơ hội lịch sử để chuyển mình thành cửa ngõ logistics hàng đầu khu vực Đông Nam Á. Chiến lược này dựa trên sự kết hợp đồng bộ giữa mạng lưới cao tốc đường bộ và tuyến đường sắt tốc độ cao, tạo ra đòn bẩy thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) khổng lồ vào lĩnh vực vận tải và công nghiệp hỗ trợ. Đây không chỉ là bước đi nhằm giải quyết bài toán giao thông mà còn tạo nền tảng vững chắc cho kinh tế số và sự tham gia sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Theo lộ trình đã được Chính phủ phê duyệt, kế hoạch hiện thực hóa tham vọng này được chia thành 2 giai đoạn mang tính chiến lược. Cụ thể, giai đoạn từ năm 2026 - 2030 sẽ tập trung nguồn lực để xây dựng hạ tầng cốt lõi, ưu tiên hoàn thiện hệ thống kho bãi hiện đại kết nối trực tiếp với các tuyến huyết mạch như Vành đai 3-4 và đầu mối ga Thủ Thiêm. Kế đến, giai đoạn 2030 - 2050 sẽ là thời kỳ mở rộng mạng lưới toàn diện, hướng tới việc tích hợp chặt chẽ năng lực của các doanh nghiệp vận tải biển hàng đầu Việt Nam như Vinalines, Gemadept với những "gã khổng lồ" logistics quốc tế như Maersk, DHL thông qua Hành lang kinh tế ASEAN.

Để bảo đảm tính khả thi về nguồn lực, mô hình đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) dự kiến sẽ chính thức khởi động từ năm 2028. Phương thức này được thiết kế để giải quyết bài toán nguồn vốn, đồng thời tận dụng quan hệ đối tác chiến lược với Nhật Bản và Hàn Quốc nhằm chuyển giao các công nghệ quản lý, vận hành tiên tiến. Đáng chú ý, cơ chế này cam kết tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng, mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa cùng tham gia, kiên quyết xóa bỏ tình trạng độc quyền theo đúng tinh thần Nghị quyết 163/NQ-CP.

Song song đó, việc xây dựng sàn giao dịch logistics số cũng được đẩy mạnh nhằm thiết lập cơ chế minh bạch giá cước ở mức cao nhất. Xét về hiệu quả kinh tế vĩ mô, mô hình này dự báo sẽ tạo ra động lực tăng trưởng mạnh mẽ, thúc đẩy GRDP của TP HCM tăng thêm 2%-3% mỗi năm và giải quyết nhu cầu việc làm cho hàng triệu lao động. Sự phát triển của hạ tầng giao thông cũng được dự báo sẽ kích thích thị trường địa ốc, khiến giá trị bất động sản dọc các tuyến giao thông chính tăng vọt từ 20%-30%.

Không chỉ dừng lại ở lợi ích kinh tế, chiến lược này còn mang ý nghĩa xã hội và môi trường sâu sắc. Việc phân bổ lại mạng lưới logistics góp phần cân bằng phát triển vùng miền và giảm khoảng cách giàu nghèo.

Đặc biệt, với mục tiêu chuyển đổi mạnh mẽ sang sử dụng xe tải điện, năng lượng tái tạo và ưu tiên vận tải đường sắt, TP HCM kỳ vọng sẽ giảm tới 50% lượng phát thải CO2, phù hợp với các cam kết quốc tế tại COP26. Đây là bước đi then chốt để đưa TP HCM tiến gần hơn đến mục tiêu trở thành trung tâm logistics xanh hàng đầu châu Á - Thái Bình Dương, hiện thực hóa tầm nhìn về một siêu đô thị hiện đại, thông minh và phát triển bền vững.