Miễn học phí bậc THCS, nên làm ngay!

Nghịch lý đó tồn tại trong nhiều năm qua, nhưng đến niên khóa này (2020-2021), TP Hải Phòng mới tiên phong để xóa bỏ.

Theo đó, bắt đầu năm học 2020-2021, học sinh mầm non và THCS ở Hải Phòng chính thức được miễn hoàn toàn học phí theo nghị quyết được HĐND TP này thông qua cuối năm 2019. Hải Phòng còn làm hơn thế nữa, khi học sinh THPT sẽ được miễn học phí từ niên khóa 2021-2022.

TP HCM cũng muốn miễn học phí bậc THCS mà chưa làm được, dù có chủ trương từ tháng 9-2018 nhưng lại vướng Nghị định 86 của Chính phủ ban hành năm 2015 về cơ chế thu, quản lý học phí đối với cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân từ năm học 2015 - 2016 đến năm học 2020 - 2021. Nghị định này quy định về khung mức thu học phí đối với các trường phổ thông công lập nên TP HCM không thể miễn học phí cho học sinh THCS.

Miễn học phí đến bậc THCS - bậc phổ cập là điều đương nhiên. Về nguyên tắc, đã phổ cập là phải miễn phí, nhưng vì sao nhiều tỉnh - thành khác cho đến nay vẫn chưa thể thực hiện?

Trước khi Dự thảo Luật Giáo dục 2019 sửa đổi trình Quốc hội thông qua, Bộ GD-ĐT đã đưa đề xuất việc miễn học phí ở bậc THCS vào dự thảo nhưng lại vấp phải ý kiến phản đối của Bộ Tài chính và Bộ Nội vụ do lo ngại làm tăng chi ngân sách nhà nước.

Ở góc độ khác, việc phổ cập giáo dục và miễn học phí đã được hiến định từ Hiến pháp nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1946, trong đó có quy định: "Nền sơ học cưỡng bách và không học phí…"; Hiến pháp những năm 1959, 1980 đều có quy định tương tự và cao hơn. Tuy vậy cho đến nay, chúng ta chỉ mới miễn phí cho học sinh cấp 1 và miễn phí giáo dục mầm non cho trẻ em 5 tuổi ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.

Từ năm 2013, PGS-TS Trần Thị Tâm Đan, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, đã đề nghị nên gọi thẳng là "giáo dục bắt buộc 9 năm miễn học phí", tức miễn phí hoàn toàn cho học sinh cấp THCS.

Người dân có quyền đặt câu hỏi vì sao tỷ lệ chi ngân sách cho giáo dục hằng năm của Việt Nam khoảng 20%, tương đương 5% GDP hoặc cao hơn, sao vẫn thiếu trước hụt sau!. Mức đầu tư cho giáo dục như vậy là khá cao so với nhiều quốc gia trên thế giới, kể cả các nước, vùng lãnh thổ có trình độ phát triển kinh tế cao hơn Việt Nam như Singapore (3,2%), Malaysia (5,1%), Thái Lan (3,8%), Hàn Quốc (5,2%), Hồng Kông – Trung Quốc (3,5%). Trong khi với mức đầu tư tương đương hoặc thấp hơn, nhiều nước vẫn miễn học phí đến bậc THCS như Campuchia chẳng hạn; thậm chí học sinh còn được có bữa ăn sáng miễn phí như Chính phủ Malaysia đang áp dụng cho bậc tiểu học…

Người dân đang trông chờ cơ quan hữu trách tính toán, xem lại việc đầu tư cho giáo dục đã đạt hiệu quả tối ưu chưa. Rõ ràng cơ cấu đầu tư cho GD-ĐT chưa hợp lý thể hiện ở cơ cấu chi cho các nhiệm vụ, giữa các bậc học; nội dung chi trong từng bậc học, ngành nghề trong từng bậc học chưa tương xứng. 

Nhiều ý kiến cho rằng học phí ở bậc THCS hiện không cao nhưng về mặt xã hội, nếu miễn giảm học phí từ bậc học này trở xuống sẽ là cơ sở rất quan trọng để thực hiện phổ cập giáo dục, đưa nền giáo dục  quốc gia phát triển mạnh mẽ.

Một thực tế khác rất đáng nghiên cứu, khi giáo dục nước ta hiện nay học phí đóng cho nhà trường chỉ đảm bảo điều kiện học tập tối thiểu, đại đa số phụ huynh phải bỏ ra nhiều chi phí cho việc học thêm (thậm chí học sinh cấp 1 cũng phải học thêm), học tăng cường tiếng Anh. Ở bậc THCS, THPT thì hầu như các em đều phải học thêm, luyện thi… rất tốn kém.

 Theo số liệu do The Economist công bố, năm 2018, người dân Việt Nam chi trả cho giáo dục lên đến 9 tỉ USD, chi tiêu cho giáo dục chiếm gần phân nửa (47%) tổng chi tiêu của mỗi gia đình. Do vậy, việc miễn học phí đến bậc THCS có ý nghĩa xã hội rất lớn trong tiến trình đưa ngành giáo dục phát triển.

Luật Giáo dục năm 2019, có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2020, trong đó nêu rất cụ thể giáo dục bắt buộc là giáo dục mà mọi công dân trong độ tuổi quy định bắt buộc phải học tập để đạt được trình độ học vấn tối thiểu theo quy định của pháp luật và được nhà nước bảo đảm điều kiện để thực hiện.

Nghị quyết 29 của Trung ương cũng quy định nhà nước thực hiện phổ cập giáo dục bắt buộc 9 năm sau năm 2020, nên học sinh THCS sẽ được miễn học phí.

Đó là cơ sở pháp lý để bắt đầu từ năm 2020, bậc THCS trở xuống sẽ được miễn học phí. Và Hải Phòng đã đi trước một học kỳ khi bắt đầu thực hiện việc miễn học phí ngay từ niên khóa này.

Vậy tại sao các địa phương khác, đặc biệt là các tỉnh - thành có điều kiện chưa thể làm giống như Hải Phòng?.