Phát triển bền vững ngành dừa

Tuy nhiên, các doanh nghiệp chế biến đang đối mặt nguy cơ thiếu hụt nguyên liệu trầm trọng, đòi hỏi phải có những giải pháp đồng bộ để ngành dừa phát triển bền vững

Dừa là một trong 6 loại cây trong Đề án Phát triển cây công nghiệp chủ lực đến năm 2030, được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) ban hành theo Quyết định 431/QĐ-BNN-TT năm 2024.

Xuất khẩu vượt mốc 1 tỉ USD

Đề án đặt mục tiêu đến năm 2030, diện tích dừa khoảng 195.000 - 210.000 ha, trong đó vùng trọng điểm ĐBSCL khoảng 170.000 - 175.000 ha. Trên 30% diện tích dừa được sản xuất theo quy trình GAP hoặc tương đương, khoảng 30% diện tích được cấp mã số vùng trồng.

Nếu như năm 2010, kim ngạch xuất khẩu dừa chỉ đạt 180 triệu USD thì đến năm 2023 đã tăng lên 900 triệu USD. Dự kiến, kim ngạch xuất khẩu dừa năm 2024 vượt mốc 1 tỉ USD.

Bà Nguyễn Thị Thanh Thủy, Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ và Môi trường - Bộ NN-PTNT, cho hay thời gian qua, việc phát triển sản xuất và chế biến dừa được bộ rất quan tâm. Bộ NN-PTNT đã làm việc, ký kết hiệp định thương mại nhằm mở cửa thị trường xuất khẩu dừa chính ngạch. Bên cạnh đó, chú trọng phát triển khâu nghiên cứu giống và quy trình canh tác, như phối hợp với Trường ĐH Trà Vinh nghiên cứu lai tạo giống dừa.

Thời gian qua, nhiều doanh nghiệp (DN) cũng đã đầu tư mạnh mẽ, phát triển quy trình canh tác và công nghệ chế biến để nâng cao chất lượng, thương hiệu dừa Việt Nam. Những khu vực có thế mạnh trồng dừa từng bước trở thành nơi du lịch sinh thái để nâng cao giá trị gia tăng.

Theo ông Huỳnh Quang Đức, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT tỉnh Bến Tre, địa phương này được xem là "thủ phủ dừa" của cả nước. Bến Tre có trên 80.000 ha dừa, chiếm 88% diện tích dừa ĐBSCL và gần 42% cả nước. Dừa được xác định là cây trồng chủ lực, đem lại nguồn thu nhập cho hơn 200.000 hộ dân khu vực nông thôn của tỉnh.

Đến nay, Bến Tre có 133 vùng trồng dừa được cấp mã số với diện tích hơn 8.300 ha. Địa phương này có 14 DN được cấp mã số cơ sở đóng gói xuất khẩu dừa tươi sang thị trường Trung Quốc.

"Bến Tre đã hình thành chuỗi giá trị liên kết chặt chẽ với 8 DN lớn, có công nghệ hiện đại, nhằm chế biến và xuất khẩu các sản phẩm dừa hữu cơ đến nhiều thị trường như: Mỹ, châu Âu, Nhật, Trung Quốc, Canada, Hàn Quốc… Mỗi năm, xuất khẩu dừa mang về cho tỉnh hơn 350 triệu USD" - ông Đức thông tin.

Ông Lê Văn Đông, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT tỉnh Trà Vinh, cho hay diện tích trồng dừa của tỉnh khoảng 20.000 ha. Địa phương này đã được cấp 20 mã số vùng trồng, trong đó 10 mã số đủ điều kiện xuất khẩu sang Trung Quốc. Trà Vinh đang tiếp tục quy hoạch các vùng nguyên liệu đủ điều kiện để được cấp mã số vùng trồng.

Tuân thủ nghiêm ngặt các nghị định thư liên quan

Bà Nguyễn Thị Thanh Thủy cho rằng bên cạnh việc sản xuất và xuất khẩu dừa tươi, công nghiệp chế biến dừa đã rất phát triển, hiện chiếm tới hơn 70% giá trị xuất khẩu. Ngoài ra, dừa còn là loại cây gần như không bỏ đi thứ gì. Đây cũng là tiền đề quan trọng trong nhiệm vụ phát triển nông nghiệp tuần hoàn.

Để dừa tránh được những rủi ro về thị trường, giá bán cũng như cân đối cung - cầu, bà Thủy đề nghị cần có thêm nhiều sản phẩm mới, tích hợp được các giá trị khác nhau từ cây trồng này. Từ đó, dừa mới không gặp tình trạng rớt giá như vừa qua.

Bà Nguyễn Thị Kim Thanh, Chủ tịch Hiệp hội Dừa Việt Nam, nhìn nhận: "DN chế biến dừa đang đứng trước nguy cơ thiếu nguyên liệu trầm trọng. Nhiều DN đã đầu tư cơ sở vật chất, nhà máy tại Bến Tre nhưng nguồn cung dừa của tỉnh không đủ. Không ít DN đã phải ngừng hoạt động hoặc chế biến cầm chừng với công suất chỉ 10%-15%".

Những năm gần đây, nguyên liệu dừa khô được hưởng thuế suất xuất khẩu 0%, dẫn đến tình trạng nhiều DN đặt cơ sở sơ chế dừa khô rồi xuất sang Trung Quốc để chế biến sâu. Ngoài ra, từ ngày 1-1-2025, Indonesia - thị trường xuất khẩu dừa khô hàng đầu thế giới - đã áp thuế xuất khẩu lên tới 80% để bảo vệ nguyên liệu trong nước và kêu gọi đầu tư.

Vì những nguyên nhân trên, nguyên liệu dừa khô cung cấp cho DN Việt Nam chế biến xuất khẩu càng bị đe dọa nghiêm trọng. "Nếu không sớm có chính sách thuế, tạo hàng rào thuế quan để giữ lại nguồn nguyên liệu dừa cho lĩnh vực công nghiệp chế biến trong nước thì ngành dừa của chúng ta sẽ lao dốc" - bà Thanh lo ngại.

Theo ông Đặng Đình Long, Chủ tịch HĐQT Công ty Mega A Logistics, với các nghị định thư liên quan mà Việt Nam đã ký kết, DN và người dân phải tuân thủ nghiêm ngặt. Bởi lẽ, khi lô hàng bị phát hiện vi phạm quy định thì vừa gây thiệt hại kinh tế vừa để lại hệ lụy rất lớn - bị tăng cường kiểm tra hoặc thu hồi hàng hóa, không cho xuất khẩu...

Bên cạnh đó, sản phẩm chế biến từ dừa khi xuất khẩu có biểu thuế, tiêu chuẩn kỹ thuật... khác nhau nên DN cần tìm hiểu kỹ quy định của thị trường nhập khẩu để định hướng sản xuất phù hợp.