Phát triển bền vững ngành dừa

Dừa là loại cây công nghiệp lâu năm tại nước ta, với diện tích khoảng hơn 200.000 ha, đứng thứ 4 sau cao su, cà phê và điều. 10 năm trước, dừa hoàn toàn không có vị trí trên bản đồ xuất khẩu nhưng những năm gần đây, ngành dừa không ngừng lớn mạnh.

Cây công nghiệp chủ lực

Bà Nguyễn Thị Kim Thanh, Chủ tịch Hiệp hội Dừa Việt Nam, thông tin đến năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của ngành công nghiệp chế biến dừa đã đạt xấp xỉ 1 tỉ USD.

Dừa cũng đã được Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT) đưa vào đề án phát triển cây công nghiệp chủ lực quốc gia. Từ đó, làn sóng khởi nghiệp từ dừa càng trở nên sôi động, với những sản phẩm độc đáo như mật hoa dừa hay dừa sáp - một loại dừa hiếm có trên thế giới.

Vĩnh Long là tỉnh có diện tích trồng dừa lớn nhất Việt Nam, chiếm đến 2/3, được xem là "thủ phủ dừa" của cả nước. Trong 15 năm qua, với sự năng động tìm hiểu nhu cầu tiêu dùng, chủ động nắm bắt thị trường thế giới, các doanh nghiệp ngành dừa ở Vĩnh Long đã mạnh dạn đầu tư máy móc, thiết bị hiện đại, không ngừng phát triển sản phẩm mới và nâng cao giá trị xuất khẩu.

Đến nay, toàn tỉnh Vĩnh Long có khoảng 183 doanh nghiệp sản xuất, chế biến các sản phẩm từ dừa, như: Dầu dừa, nước dừa, sữa dừa, nước cốt dừa, cơm dừa nạo sấy, kẹo dừa, các sản phẩm từ mật hoa dừa, thạch dừa, mỹ phẩm từ dừa... Theo Sở NN-MT tỉnh Vĩnh Long, giá trị sản xuất ngành dừa năm 2025 của địa phương ước khoảng 4.000 tỉ đồng - tăng 3,9% so với năm 2024. Kim ngạch xuất khẩu dừa năm nay ước đạt khoảng 500 triệu USD, riêng dừa tươi xuất khẩu trên 35 triệu trái.

Dù đã có những bước chuyển biến mạnh mẽ nhưng ngành dừa tại Vĩnh Long vẫn gặp nhiều khó khăn, thách thức. Việc trồng dừa còn manh mún - bình quân mỗi hộ khoảng 0,3-0,4 ha; tỉ lệ diện tích dừa tham gia liên kết sản xuất còn thấp, chỉ khoảng 30%.

Dù cây dừa thích ứng tốt với biến đổi khí hậu nhưng vẫn bị ảnh hưởng, dẫn đến giảm sản lượng, giảm trọng lượng trái và sâu bệnh phát sinh nhiều. Ngoài ra, giá dừa nguyên liệu thường biến động, có thời điểm tăng đột biến, gây khó khăn cho các doanh nghiệp chế biến đã ký hợp đồng xuất khẩu với giá cố định...

Ông Phạm Hồng Dương, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Xuất nhập khẩu Bến Tre (Betrimex), nhận xét nhu cầu thị trường đối với dừa hữu cơ ngày càng tăng. Điều này đòi hỏi các địa phương trồng dừa cần có những chương trình đồng bộ nhằm bảo vệ và phát triển vùng nguyên liệu, từ khâu truy xuất nguồn gốc, chăm sóc cây trồng, phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp sinh học đến sử dụng thiên địch thay thế thuốc bảo vệ thực vật hóa học.

Xây dựng thương hiệu "xanh và an toàn"

Ông Nguyễn Đa Mốt, Tổng Giám đốc Công ty CP Đất Quảng Star, cho biết doanh nghiệp của ông đang triển khai dự án phát triển vùng dừa tại Đà Nẵng và Quảng Ngãi, kết hợp hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số. Vì vậy, ông đến Vĩnh Long học hỏi kinh nghiệm, mua giống cây và ký hợp đồng liên kết với các hợp tác xã (HTX).

Ý định là vậy nhưng khi vào làm việc với các HTX ở Vĩnh Long, ông Nguyễn Đa Mốt nhận thấy có sự thiếu đồng nhất - cây đầu dòng một nơi, cây giống một nẻo, khiến chất lượng khó kiểm soát. "Vì vậy, công ty đang nghiên cứu ứng dụng khoa học - công nghệ, mỗi cây dừa đều có dữ liệu điện tử và mã truy xuất nguồn gốc, hướng tới xây dựng mã số vùng trồng phục vụ xuất khẩu" - ông tiết lộ.

Theo ông Nguyễn Hoàng Kiệt, Giám đốc HTX Dừa Tiền Giang, cơ sở này đang gặp nhiều khó khăn trong việc thu gom dừa do giá cả bấp bênh, thường xuyên biến động theo thị trường. Các nhà máy chế biến dừa cũng rơi vào tình trạng "ngâm vốn", chậm thanh toán, khiến HTX thiếu nguồn lực duy trì hoạt động và mở rộng sản xuất.

Dù HTX Dừa Tiền Giang đã nhiều lần kiến nghị song các ngân hàng vẫn chưa có giải pháp cụ thể hỗ trợ nông dân và HTX tiếp cận vốn tín dụng ưu đãi. Người trồng dừa cũng mong muốn được hỗ trợ về giống và loại phân bón chuyên biệt, phù hợp với đặc tính sinh trưởng, nâng cao năng suất, chất lượng trái.

PGS-TS Phạm Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Cơ điện nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch, cho rằng để nâng cao giá trị và năng lực cạnh tranh của ngành dừa, cần xác định rõ đối tượng tiêu thụ, sản phẩm chủ lực và quy mô sản xuất phù hợp với từng địa phương. Bên cạnh đó, đánh giá khả năng đầu tư, nguồn nguyên liệu và thị trường tiêu thụ để lựa chọn hướng phát triển bền vững; tư vấn, hỗ trợ doanh nghiệp lựa chọn công nghệ, thiết bị và thiết kế xây dựng nhà xưởng chế biến đạt chuẩn quốc tế, đáp ứng yêu cầu khắt khe của các thị trường lớn như Mỹ, Nhật Bản, châu Âu...

Trong khi đó, chủ tịch Hiệp hội Dừa Việt Nam nhấn mạnh cần có sự phối hợp giữa "ba nhà" - nhà nước, nhà khoa học và doanh nghiệp - với hiệp hội để xây dựng hệ sinh thái dừa bền vững. Bà Nguyễn Thị Kim Thanh tin rằng hướng đi này sẽ góp phần xây dựng thương hiệu "dừa Việt Nam xanh và an toàn", tạo vị thế cạnh tranh quốc tế, hướng đến một nền sản xuất nông nghiệp sinh thái, tuần hoàn, ít phát thải.