Phố cổ Hội An dễ bị xuống cấp sau mưa lũ

Điều đó đặt ra nhiều thách thức về công tác trùng tu, bảo tồn di sản.

Ba đợt mưa lũ liên tiếp cuối tháng 10 và đầu tháng 11-2025 đã khiến phố cổ Hội An, TP Đà Nẵng hứng chịu đợt ngập sâu kéo dài. Hàng loạt ngôi nhà cổ, di tích hàng trăm năm tuổi bị ngập nước nhiều ngày, để lộ những dấu vết xuống cấp ở các công trình vốn đã "già yếu".

Ngâm nước thường xuyên

Tại Chùa Cầu - biểu tượng của đô thị cổ Hội An, nhân viên quản lý đã đánh dấu mực nước ngập trên các cây cột. Ngập lụt kéo dài khiến các mảng tường xung quanh loang lổ, một số vị trí bị dòng nước xiết làm tróc lớp bê-tông. Màu sơn ở chân Chùa Cầu cũng phai mờ hẳn.

Nhà cổ Phùng Hưng trên đường Nguyễn Thị Minh Khai, phường Hội An cũng là một trong những công trình bị ảnh hưởng nặng nề vì mưa lũ. Bà Lê Thị Mỹ Tuyết, đại diện quản lý di tích lịch sử - văn hóa này, cho biết 3 đợt mưa lũ vừa qua, nhất là trận lũ lịch sử từ ngày 28 đến 31-10, khiến toàn bộ tầng trệt ngôi nhà ngập hơn 1,4 m. Đây là mực nước cao nhất mà bà từng chứng kiến trong những lần mưa lũ từ khi về làm dâu tại ngôi nhà hơn 240 năm tuổi này.

Dù gia đình đã chủ động di chuyển nhiều hiện vật trưng bày lên tầng trên nhà cổ Phùng Hưng, song một số bộ bàn ghế gỗ hơn 100 năm tuổi không kịp đưa lên vẫn bị ngập nước. Nhiều món đồ sau đó xuất hiện tình trạng hư hỏng, nứt góc. Các bức tranh cổ treo ở gian chính bị nước làm phai màu, những tấm liễn khảm trai bị bong lớp trang trí. Tường vôi ngấm nước lâu ngày cũng mủn tróc, ẩm mốc, còn cửa gỗ thì xuống màu...

Theo bà Lê Thị Mỹ Tuyết, hầu hết đồ gỗ tại nhà cổ Phùng Hưng đều có tuổi đời hàng trăm năm, dù chịu nước tốt nhưng do bị ngập nhiều ngày nên vẫn dần xuống cấp. Gia đình sẽ mời thợ mộc tu bổ các vị trí hư hại, trước mắt phải chờ cơ quan quản lý di sản đánh giá và hướng dẫn.

Một công trình nổi tiếng khác tại Hội An là nhà cổ Tấn Ký cũng bị ngập nước chưa từng thấy kể từ trận lũ năm Giáp Thìn 1964. Dù là một trong những điểm tham quan hàng đầu của du khách khi ghé phố cổ nhưng ngôi nhà xây dựng từ năm 1741 này nhiều năm qua luôn là "tuyến đầu" hứng lũ, một phần do phía sau giáp sông Hoài.

Trong gian trưng bày phía sau nhà cổ Tấn Ký, chủ nhà lập riêng một khu vực để lưu giữ hình ảnh Hội An trong các mùa lũ lụt. Trên tường, nhiều mực nước lũ được đánh dấu bằng tấm mica - cao nhất là năm 1964, ngay phía dưới là đợt lũ cuối tháng 10-2025.

Bà Nguyễn Thị Mỹ Lệ, quản gia nhà cổ Tấn Ký, cho biết các thế hệ trước của gia đình đã lắp đặt hệ thống ròng rọc trong nhà để đưa đồ đạc lên gác khi nước tràn vào. Qua nhiều mùa mưa lũ, các cột gỗ do ngâm nước thường xuyên đã bắt đầu có dấu hiệu phai màu, thậm chí hư mục.

"Với nhà cổ ở đây, muốn sửa chữa phải xin phép Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa thế giới Hội An. Lũ lụt ngày càng dày, nhà cổ càng nhanh xuống cấp. Sau vài năm nữa, sức chịu đựng của các ngôi nhà cổ sẽ không còn như trước" - bà Nguyễn Thị Mỹ Lệ lo ngại.

"Lão hóa" nhanh hơn

Theo ông Phạm Phú Ngọc, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa thế giới Hội An, việc đánh giá các công trình cổ hư hại ra sao sau các đợt mưa lũ là hết sức quan trọng, đòi hỏi phải có phương pháp chuyên sâu. Việc sửa chữa không thể tiến hành ngay vì phần lớn thiệt hại không biểu hiện rõ bên ngoài. Cấu kiện gỗ, vách vữa vôi hay các liên kết của công trình cổ thường bị tổn thương từ bên trong, khó nhận biết bằng mắt thường.

Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa thế giới Hội An đã mời một số chuyên gia UNESCO đến hỗ trợ đánh giá ban đầu. Họ hiểu rõ đặc trưng vật liệu truyền thống, nắm vững quy trình khảo sát và tiêu chí đánh giá di sản.

Ông Phạm Phú Ngọc cho rằng các di tích, công trình cổ chắc chắn bị ảnh hưởng sau thời gian dài ngâm nước. Nhiều hạng mục của Chùa Cầu và những ngôi nhà cổ khác đã có dấu hiệu xuống cấp rõ ràng, như vữa vôi bong tróc, phai màu, bề mặt phồng rộp...

Mưa lũ năm nay được đánh giá nghiêm trọng hơn các năm 2007, 2009 khi thời gian ngập kéo dài hơn, mực nước cao hơn; tác động mạnh đến những vật liệu truyền thống vốn rất nhạy cảm với độ ẩm. Theo kiểm tra sơ bộ của UBND phường Hội An, khoảng 30 nhà cổ đã xuống cấp, trong đó 10 căn hư nặng.

Ông Võ Đăng Phong, Phó Chủ tịch UBND phường Hội An, nhận xét công trình cổ vốn "lão hóa" tự nhiên, việc xuống cấp là theo quy luật. Tuy nhiên, thiên tai khiến quá trình "lão hóa" ấy diễn ra nhanh hơn nhiều. Địa phương đang thống kê thiệt hại để báo cáo TP Đà Nẵng có chính sách hỗ trợ. Hội An hiện vẫn áp dụng quy chế hỗ trợ trùng tu theo quyết định trước khi sáp nhập tỉnh, thành. "Nếu còn nguồn lực, địa phương sẽ tiếp tục hỗ trợ như trước" - ông cho biết. 

ĐƠN VỊ ĐỒNG HÀNH