Rác thải - thực trạng và giải pháp bền vững: Những chuyện không vui

Việc xử lý rác thải tại TP HCM thường gặp khó khăn khi ngân sách và công nghệ chưa đáp ứng, mô hình quản lý thiếu đồng bộ... Giải quyết được những vấn đề này là loại bỏ được vật cản trên tiến trình hướng tới đô thị xanh, sạch, văn minh.

Ngán ngẩm điểm tập kết

Tại TP HCM, ở 2 quận 5 và 10, những tuyến đường Tân Thành, Đào Duy Từ hằng ngày xuất hiện hàng chục bao rác được chất đống bên lề, vương vãi tứ tung.

Theo ghi nhận của phóng viên, rác dồn về hai nơi nêu trên nhiều nhất vào buổi tối, đồng nghĩa với mùi hôi tăng lên trong khung giờ đông người qua lại.

Trên nhiều tuyến đường ở các quận 5, 8, 10 như Nguyễn Chí Thanh, Tạ Quang Bửu, Phạm Hùng, Nguyễn Tri Phương hay Ba Tháng Hai, tình trạng rác vây quanh gốc cây, án ngữ vỉa hè, tung tóe dưới vòng quay bánh xe khá phổ biến.

Ở huyện Bình Chánh, các bãi rác lộ thiên xuất hiện trên đường Nguyễn Văn Linh cũng thách thức mật độ phương tiện dày đặc cùng dòng người nín thở mỗi lúc ùn ứ.

Dọc tuyến đường Hoàng Sa và Trường Sa (quận 3), nhiều vị trí vỉa hè bừa bộn, ngổn ngang khi thành điểm tập kết rác tự phát với hàng chục xe xếp hàng đổ. Người đi bộ đa phần dùng động tác giơ tay che chắn, bất đắc dĩ né xuống lòng đường để băng qua.

Theo ghi nhận, rất nhiều nơi trên địa bàn thành phố lắp bảng "Cấm đổ rác", "Đổ rác bừa bãi sẽ bị phạt tiền"… nhưng đáp lại vẫn là những hình ảnh như trêu ngươi.

Anh Trần Minh Hiếu (ngụ quận 8) cho rằng việc ô nhiễm do rác thải xuất phát từ ý thức của một số người dân cộng với quá trình thu gom tùy tiện. Chị Nguyễn Bích Tuyền (ngụ quận 3) khi được hỏi thì không ngần ngại nhận xét những người này "rất thiếu tính xây dựng".

Thiếu vốn, phương tiện giậm chân

Cách thức rác tập trung đã lộn xộn, việc thu gom ở nhiều nơi cũng không khá hơn. Qua ghi nhận, một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm không khí xuất phát từ việc sử dụng các loại xe đẩy thô sơ và xe 3 bánh tự chế để thu gom rác ở các con hẻm nhỏ hay khu dân cư đông đúc.

Công nhân vệ sinh thường tạo thùng chứa bằng nhựa hoặc ván gỗ rồi gắn lên xe 3 bánh và giải pháp tạm bợ này không che nổi sự nhếch nhác. Không khó để bắt gặp phương tiện chở rác thiếu nắp đậy, nước rỉ liên tục chảy trên các tuyến đường Trường Chinh, Tân Sơn Nhì, Phạm Văn Bạch, Tân Sơn, Phan Huy Ích (thuộc các quận Tân Bình, Tân Phú), Quang Trung, Nguyễn Thái Sơn, Thống Nhất (quận Gò Vấp) hoặc Phan Văn Trị, Bạch Đằng (quận Bình Thạnh)… Trong đó, chỉ cần 10 phút quan sát trước trạm trung chuyển rác số 691 Quang Trung, quận Gò Vấp, phóng viên đã đếm không xuể số xe lôi chở rác từ các nơi đổ về.

Anh Nguyễn Tấn Sang - nhân viên thu gom rác trên đường Chế Lan Viên, quận Tân Phú - cho biết những ngày nắng nóng, việc lấy rác cực gấp đôi vì mùi hôi xông lên gây nhức đầu. Tuy nhiên, anh chưa thể chuyển đổi phương tiện vì lương tháng ít ỏi, không đủ tiền mua xe tải. Đây cũng là lý do của nhiều người làm nghề như anh.

Nghịch lý chuyển đổi

Lý giải nguyên nhân chậm chuyển đổi phương tiện, ông Nguyễn Văn Sáng, Giám đốc HTX Vệ sinh môi trường Thống Nhất, cho biết HTX có 162 thành viên, thu gom rác khu vực quận Bình Thạnh. 

Xe ép rác không nhiều lại còn phải qua bô rác ở quận khác, chịu tốn phí để đổ vì không thể vào bô rác quận Bình Thạnh do thiết kế khó tiếp nhận rác từ xe ép. Nhiều xã viên đã mua xe tải nhưng biết thực trạng trên nên đành lấy xe lôi chở rác.

Do đó, theo ông Sáng, để thuận tiện cho người thu gom, bô rác trên địa bàn quận Bình Thạnh cần cải tiến để tiếp nhận các loại xe lớn. "Ngoài khó khăn này, người thu gom cần tiếp cận Quỹ Bảo vệ môi trường dễ dàng hơn để có điều kiện mua xe mới" - ông Sáng đề xuất.

Ông Nguyễn Duy Thuận, Giám đốc HTX Dịch vụ môi trường quận 6 - đơn vị phụ trách thu gom rác toàn quận 6, thông tin HTX có 80 xe lôi, 3 xe tải và 3 xe ép. Người làm nghề vẫn tuân thủ quy định chuyển đổi phương tiện nhưng mong được "nới lỏng" điều kiện vay Quỹ Bảo vệ môi trường. Hiện nay, muốn được vay, người thu gom phải có đường dây rác khoảng 2.000 hộ trong khi thực tế, nhiều đường dây chỉ 300-500 hộ.

Việc phương tiện gặp hạn chế khi chuyển đổi cũng là vấn đề của Liên hiệp HTX Môi trường Đồng Tâm với 8 HTX thành viên. 

Ông Phạm Văn Khanh, Tổng Giám đốc liên hiệp, thừa nhận sốt ruột vì hàng loạt xe thô sơ thu gom rác bị lực lượng chức năng xử phạt, tịch thu thời gian qua. Dù vậy, số thành viên của Liên hiệp HTX Môi trường Đồng Tâm chuyển đổi phương tiện không nhiều, chỉ khoảng 25%.

Riêng HTX Môi trường quận 5, hầu như các xã viên dùng xe lôi để thu gom rác. Lý do, theo ông Khanh, đặc thù ở quận này là chủ yếu các hẻm nhỏ, ngoằn ngoèo, khó tiếp cận. Nếu dùng sức người mang thùng ra đầu hẻm để đưa lên phương tiện lớn thì không ai làm nổi. 

(Còn tiếp)

Hàng ngàn phương tiện không đạt chuẩn

Từ năm 2018 đến 2022, UBND TP HCM ban hành ít nhất 2 công văn liên quan việc chuyển đổi phương tiện thu gom chất thải rắn sinh hoạt. Theo đó, TP Thủ Đức và các quận được chấp thuận hoàn tất việc này chậm nhất đến hết năm 2023; các huyện chậm nhất đến hết năm 2025.

Qua rà soát của cơ quan chức năng, tính đến cuối năm 2024, TP HCM có tổng số lượng phương tiện thu gom, vận chuyển rác là 6.314. Trong đó, 4.077 phương tiện đạt chuẩn (65%), còn lại không đạt chuẩn.

Trong khi đó, nhu cầu vay vốn Quỹ Bảo vệ môi trường là khoảng 219,45 tỉ đồng để chuyển đổi phương tiện thu gom, vận chuyển mới, gồm 984 thùng 660L và 792 ô tô chở rác. Quỹ Bảo vệ môi trường TP HCM đã hỗ trợ vay ưu đãi 117 dự án, giúp chuyển đổi 145 phương tiện với tổng số tiền hỗ trợ duyệt vay là hơn 135 tỉ đồng.