Sửa Luật BHXH: Lấp khoảng trống an sinh

* Phóng viên: Ông có nhận xét gì về đề xuất mở rộng việc tham gia BHXH đối với lái xe công nghệ, lao động tự do trên môi trường mạng, các nhóm trông trẻ, dược sĩ của các nhà thuốc tư nhân?

- Luật sư Nguyễn Văn Hậu, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP HCM: Nhóm đối tượng tài xế xe công nghệ, người giao hàng online (shipper) là một trong những đối tượng chịu thiệt thòi, rủi ro trong công việc so với mặt bằng chung tại thị trường Việt Nam. Các đơn vị vận chuyển như Grab, Shoppee, Giao hàng tiết kiệm... phần lớn hiện nay đều ký kết hợp đồng hợp tác kinh doanh cung cấp dịch vụ vận tải với hình thức là phân chia doanh thu theo tỉ lệ phần trăm với tài xế, không có mức lương cố định hằng tháng để làm cơ sở tính mức đóng BHXH tương tự như cá nhân làm việc theo hợp đồng lao động.

Với tính chất của công việc buộc phải vận chuyển ngoài trời trong khoảng thời gian dài, các tài xế lái xe công nghệ có nguy cơ chuyển biến xấu về sức khỏe cao hơn người bình thường, vì thế việc không được tham gia BHXH là một bất lợi to lớn đối với những đối tượng này khi mà thời gian làm việc tương đương hoặc thậm chí nhiều hơn cả lao động thông thường nhưng lại không có quyền hưởng các chính sách an sinh xã hội tương tự như những người lao động khác.

Trước tình trạng nhu cầu của ngành nghề tài xế công nghệ ngày càng cao, công việc lái xe công nghệ không còn là việc tay trái mà đối với phần lớn người tham gia đây như là một công việc toàn thời gian. Điều này thể hiện những tài xế công nghệ toàn thời gian sẽ không có điều kiện để làm bất ký công việc chính nào khác, về bản chất thì công việc lái xe công nghệ sẽ là hình thức lao động theo đúng như nguyên tắc của pháp luật về lao động…

* Ông đồng tình với việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH?

- Như đã phân tích ở trên, tôi đề xuất bổ sung quy định về việc các đối tượng lái xe công nghệ, shipper có quyền được tham gia BHXH bắt buộc tương tự như lao động thông thường sẽ giúp bảo đảm quyền lợi của nhóm đối tượng này, buộc các đơn vị kinh doanh dịch vụ vận chuyển phải ký kết hợp đồng lao động đối với những cá nhân làm việc với lượng thời gian cao và phải có trách nhiệm đóng BHXH cho tài xế công nghệ theo như quy định của Luật Bảo hiểm xã hội 2014 về nghĩa vụ của người sử dụng lao động.

Tuy nhiên, đối với nhóm cá nhân bán hàng trực tuyến, nhóm trông trẻ, dược sĩ của các nhà thuốc tư nhân... làm việc theo hình thức tự phát thì theo quy định hiện hành sẽ không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc mà sẽ có thể lựa chọn tham gia BHXH tự nguyện với mức đóng 22% trên tổng mức thu nhập hằng tháng. Nếu so sánh với mức đóng của BHXH bắt buộc mà người lao động phải đóng hằng tháng là 10.5% trên mức lương đóng BHXH thì mức đóng BHXH tự nguyện hiện nay có thể nói là gấp đôi so với mức đóng BXHH bắt buộc, điều này dẫn đến phần lớn những người làm việc theo hình thức tự phát lựa chọn không tham gia BHXH tự nguyện để có thể tiết kiệm chi phí.

Tuy nhiên, với tính chất là lao động tự phát nên theo nguyên tắc thì không thể áp dụng hình thức BHXH bắt buộc đối với các trường hợp này bởi việc đóng BHXH bắt buộc là nghĩa vụ phát sinh ở cả hai phía là người lao động và người sử dụng lao động, trong đó người sử dụng lao động cũng sẽ chịu mức đóng 21.5% trên mức lương đóng BHXH của người lao động. Như vậy việc để người dân được quyền lựa chọn hình thức tham gia BHXH tự nguyện là phương thức hiệu quả nhất để có thể đảm bảo việc phân bổ các chính sách an sinh xã hội đến tất cả các khía cạnh trong đời sống.

Pháp luật về bảo hiểm xã hội hiện nay đã có quy định về quyền được lựa chọn mức thu nhập để đóng BHXH tự nguyện hằng tháng, cụ thể tại Điều 10 Nghị định 134/2015/NĐ-CP của Chính phủ "quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội về bảo hiểm xã hội tự nguyện" có quy định rằng: "Mức thu nhập tháng do người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện lựa chọn thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn theo quy định của Thủ tướng Chính phủ và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở tại thời điểm đóng." Tuy nhiên phần lớn người dân vẫn chưa biết hoặc không được thông tin cụ thể về quyền này nên nhiều người vẫn cứ nghĩ rằng buộc phải trích 22% trên thu nhập thực tế hằng tháng nếu muốn tham gia BHXH tự nguyện.

Để khắc phục tình trạng trên, chính quyền địa phương, cơ quan truyền thông và đặc biệt là các cơ quan bảo hiểm xã hội cần phải nâng cao công tác tuyên truyền về các chính sách pháp luật cho người dân được biết và thực hiện. Các quy định về BHXH tự nguyện hiện nay đang rất đề cao về tính tự nguyện của người lao động, trong đó người lao động có toàn quyền tự quyết và không có sự tham gia của người sử dụng lao động như BHXH bắt buộc.