Cần mạnh tay kiểm soát thuốc lá thế hệ mới

Đủ cơ sở pháp lý để quản lý?

Theo điều tra toàn cầu về tình hình sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành, Việt Nam hiện vẫn đang là 1 trong 15 quốc gia có mức tiêu thụ cao nhất thế giới với nhiều loại hình. Tình trạng nhập lậu ngày càng đáng báo động trong khi các cơ quan chức năng gặp khó khăn trong việc xử lý vì sản phẩm này chưa xuất hiện trong bất kỳ một văn bản quy phạm pháp luật nào, chỉ gộp chung vào loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng minh nguồn gốc xuất xứ.

Tại tọa đàm về "Quản lý thuốc lá thế hệ mới - Cần góc nhìn mới" được Báo Pháp luật Việt Nam vừa tổ chức, ông Lưu Bình Nhưỡng, Phó Trưởng Ban Dân nguyện - Ủy Ban Thường vụ Quốc hội, cho rằng việc quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới (TLTHM) cần dựa trên lộ trình rõ ràng bởi các sản phẩm này đã có trên thế giới từ rất lâu. Thực tế, một số chính sách quản lí phù hợp các sản phẩm TLTHM đang bị bỏ ngỏ trong thời gian dài, dù cho việc yêu cầu quản lý đã được thực hiện từ cách đây nhiều năm do chính Chính phủ chỉ đạo.

Tọa đàm "Quản lý thuốc lá thế hệ mới - cần góc nhìn mới"

"Chúng ta có Luật PCTHTL nhưng việc quản lý yếu kém đã dẫn đến tình trạng các loại thuốc lá thật, chính danh hiện nay lại đang bị cạnh tranh, nghĩa là có tình trạng bất công trong quá trình sản xuất kinh doanh của các loại mặt hàng được gọi là thuốc lá. Tôi cho rằng đây là một vấn đề liên quan cả về xuất nhập khẩu, vấn đề tiền thu thuế của nhà nước, sức khỏe và môi trường; thậm chí là hình ảnh của đất nước/nhà nước liên quan đến vấn đề quản lý và hợp tác quốc tế, bởi Việt Nam cũng là thành viên của rất nhiều hiệp định song phương và đa phương"- ông Nhưỡng nói.

Quốc tế cũng đã có hệ thống quản lý, quy tắc, thông lệ. WHO khuyến cáo rằng thuốc lá làm nóng là một trong những mặt hàng cần phải được các quốc gia quản lý. Tổ chức hải quan Thế giới cũng đã đặt thuốc lá và một loại sản phẩm làm nóng theo mã HS.2403.99 (sản phẩm thuốc lá khác). Trong định nghĩa thuốc lá của theo Luật PCTHTL thì thuốc lá làm nóng cũng là nằm trong định nghĩa của Luật.

Trước đó, trong các kỳ họp Hội nghị Các bên (COP) do WHO tổ chức về kiểm soát thuốc lá giữa các nước trên toàn cầu, hầu hết các tổ chức này đều nêu ra tác hại và tầm quan trọng của việc kiểm soát mọi loại sản phẩm thuốc lá, theo đó hướng dẫn chính phủ các nước quản lý các sản phẩm TLTHM và những sản phẩm có chứa nicotin.

Có thể bắt đầu bằng phương án thí điểm

Về vấn đề này, bà Nguyễn Quỳnh Liên, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính (Bộ Tư pháp) cho rằng Việt Nam đang quản lý các sản phẩm thuốc lá bằng Luật PCTHTL 2012. Vào thời điểm ban hành luật, chưa có TLTHM tại thị trường Việt Nam nên các sản phẩm này chưa được nêu trong văn bản của luật. Hiện nhiều quốc gia như Mỹ, Anh, Đức, Nhật Bản... có công nhận TLTHM không an toàn và không dùng để cai thuốc lá điếu, nhưng các nước này vẫn đưa vào quản lý và khuyến khích các giải pháp thay thế hơn là để người hút thuốc tiếp tục với thuốc lá điếu mà WHO công nhận là sản phẩm gây hại nhất.

Tại Việt Nam, nhà nước đã thực hiện các bước để xây dựng chính sách quản lý đối với thuốc lá "thế hệ mới". Dựa trên ý kiến của các bộ, và Bộ Y tế về tác động của sản phẩm đến sức khỏe cộng đồng, Bộ Công Thương cũng đã có những đề xuất trình Chính phủ và trình phương án thí điểm cấp phép đối với thuốc lá làm nóng - sản phẩm TLTHM có thành phần là thuốc lá.

Đề cập đến việc làm thế nào để quản lý thuốc lá thế hệ mới hiệu quả, ông Lưu Bình Nhưỡng cho rằng cần phải đoạn tuyệt quan điểm cực đoan, lợi ích nhóm trong quá trình xây dựng chính sách. Cụ thể, cần phải toàn diện thay vì cực đoan một khía cạnh, để giúp Chính phủ quyết định ban hành chính sách quản lý nhằm hài hòa trong hệ thống pháp luật Việt Nam, lợi ích các bên cũng như thích ứng với hệ thống pháp luật quốc tế trong quá trình hội nhập. Ông cũng đưa ra góc nhìn về trách nhiệm bảo vệ quyền con người, ở đây là quyền của người tiêu dùng, bởi hiện nay chúng ta nhận thấy người tiêu dùng có nhu cầu sử dụng các loại sản phẩm TLTHM.

Cũng tại hội thảo, nhiều đại biểu tham dự cũng nhấn mạnh, hiện chỉ còn thiếu sự thống nhất về quan điểm giữa Bộ Công Thương và Bộ Y tế để có thể có những bước xa hơn trong tiến trình quản lý. Điều này sẽ giúp hài hòa lợi ích giữa các chủ thể liên quan.

Việc sớm đưa các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới chịu sự kiểm soát chính nhu cầu cấp thiết nhằm bảo vệ sức khỏe người sử dụng nói riêng và sức khỏe cộng đồng nói chung. Đây cũng là hành động thiết thực để ngăn chặn tỷ lệ buôn lậu thuốc lá ngày càng gia tăng.