Hội chứng buồng trứng đa nang

Có nhiều cách giải thích cho cơ chế phát sinh hiện tượng buồng trứng đa nang nhưng tất cả đều thống nhất mô tả: buồng trứng có một lớp vỏ dày chắc và không có sẹo phóng noãn. Thử hình dung các nang trứng là các quả bóng cao su. Nếu như các quả bóng này được thổi trong một thùng kín, thành dày, thì không thể thổi quả bóng to lên, bóng không thể rạn và vỡ được. Mặt khác, nếu có vỡ thì cũng không thông với bên ngoài được. Tương tự như vậy, do vỏ buồng trứng dày, hằng tháng, các nang trứng không thể lớn lên nhiều, cũng như không thể phá vỡ lớp vỏ dày để có hiện tượng phóng noãn.

Phụ nữ có chu kỳ kinh ngắn 25 ngày hoặc chu kỳ dài trên 35 ngày hoặc không đều luôn tiềm ẩn nguy cơ không có sự phóng noãn. Khoảng 3/4 trường hợp không phóng noãn liên quan đến “hội chứng buồng trứng đa nang”.

Biểu hiện ban đầu của hội chứng này là kinh nguyệt không đều, thường là dài, số lượng máu kinh ít thất thường. Tuổi dậy thì kéo dài 2-3 năm, sau giai đoạn này kinh nguyệt sẽ đều. Sau vài năm mà vẫn không thấy kinh đều, thì có thể đã mắc hội chứng này. Nếu không điều trị, 17% trường hợp vẫn có thể có thai tự nhiên. Số còn lại sẽ diễn biến như sau: các nang trứng không to lên được, không vỡ được, nằm dưới lớp vỏ dày của buồng trứng. Khi siêu âm, đặc biệt là siêu âm bằng đầu dò qua đường âm đạo, sẽ thấy nhiều nang trứng kích thước dưới 10 mm, phân bố như chuỗi hạt đeo cổ nằm ngay lớp vỏ buồng trứng.

Trong các nang trứng, chứa một lượng nội tiết, tích tụ dần làm thay đổi đáng kể nội tiết của người phụ nữ. Nồng độ nội tiết nam trong cơ thể tăng lên, lông phát triển ở những vị trí giống như nam giới như mọc ria mép, lông mày rậm, lông chân và bụng nhiều. Trong cơ thể, nồng độ nội tiết nam và nữ đều cao, tuy có một vài dấu hiệu rậm lông, nhưng nhu cầu và hoạt động tính dục nữ vẫn bình thường.

Thông thường việc khám và điều trị có khác nhau ở những phụ nữ muốn và chưa muốn có thai, nhưng cùng chung một nguyên tắc là gây phóng noãn.

Phụ nữ đã lập gia đình nhưng chưa muốn có thai, phụ nữ chưa lập gia đình và thiếu nữ chưa có quan hệ tình dục sẽ được điều trị bằng thuốc kích thích phóng noãn. Với điều trị này, bác sĩ hy vọng bằng những chất bên ngoài đưa vào, cùng khả năng tự có, nang trứng sẽ phát triển to lên được. Khi các nang trứng phát triển to lên, sẽ rạn và vỡ. Tuy nhiên, không hẳn tất cả các trường hợp đều thành công vì cũng tùy vào độ dày của vỏ buồng trứng cũng như khả năng đáp ứng thuốc của từng cơ thể. Khi dùng thuốc gây phóng noãn, phụ nữ có thể có thai, do vậy họ phải áp dụng biện pháp tránh thai với lưu ý là không dùng thuốc tránh thai vì bản chất thuốc tránh thai là ức chế phóng noãn. Cơ thể đang cần điều trị phóng noãn mà dùng thuốc như vậy sẽ gây khó khăn cho điều trị sau này.

Với những phụ nữ muốn có thai, thường là những trường hợp hiếm muộn, sẽ có 3 bước điều trị lần lượt. Trước hết, họ sẽ được kích thích thử buồng trứng bằng các thuốc kích thích phóng noãn. Trong quá trình dùng thuốc, sẽ theo dõi phát triển nang noãn bằng đầu dò âm đạo. Một số nơi không có sẵn hình thức siêu âm này, có thể theo dõi bằng đầu dò qua đường bụng. Cách này có độ chính xác không cao vì các nang trứng thường nhỏ và phóng noãn ở kích thước 20-25 mm. Một số nơi khác áp dụng que thử phóng noãn. Nước tiểu sẽ được lấy để thử, phương pháp này thuận tiện, tuy nhiên độ chính xác không cao và trong từng trường hợp cụ thể, bác sĩ sẽ có chỉ định theo dõi một trong 3 cách trên.

Xử trí tiếp theo là can thiệp ngoại khoa buồng trứng. Bề mặt dày của buồng trứng có thể là nguyên nhân làm cho các nang noãn không vỡ và giải phóng ra ngoài. Cắt bỏ một phần hoặc chọc thủng vài vị trí bề mặt buồng trứng là cách giải quyết cho hội chứng này. Trước đây, khi chưa có phẫu thuật nội soi, cắt bỏ một phần buồng trứng theo hình múi cam hay áp dụng cho phẫu thuật mổ mở. Cắt xong, bề mặt buồng trứng được khâu lại để cầm máu. Phương pháp này đạt hiệu quả nhất định. Ngày nay với ưu điểm vượt trội mà phẫu thuật nội soi được chỉ định nhiều. Chỉ với 3-4 lỗ nhỏ trên thành bụng, các dụng cụ sẽ được đưa vào và can thiệp trên bề mặt buồng trứng. Các cơ sở y tế hay áp dụng cách chọc vài điểm trên bề mặt buồng trứng, hy vọng phá vỡ bức tường dày, đồng thời chọc bớt một vài nang noãn phát triển dở dang trước kia. Các nang noãn phát triển dở dang bị chọc vỡ làm thay đổi nội tiết, giúp các thuốc kích thích phóng noãn có tác dụng hơn. Đồng thời, các nang noãn có cơ hội phát triển và lách vào những khoảng trống vừa tạo ra để to lên và vỡ ra ngoài. Với cách điều trị này, 50-60% trường hợp hiếm muộn đơn thuần (chỉ do hội chứng buồng trứng đa nang mà không kết hợp các bệnh khác kèm theo) có thai. Bệnh viện Phụ sản Hà Nội cũng đã áp dụng nội soi, nhưng thay vì chọc vài điểm, bề mặt buồng trứng được xẻ các đường song song tạo ra nhiều khoảng trống cho vỡ nang noãn, đồng thời phá vỡ được nhiều hơn các nang noãn phát triển dở dang. Hiệu quả của kỹ thuật này đem lại hiệu quả cho 67% trường hợp có thai sau mổ nội soi.

Sau mổ cho phép bệnh nhân thử có thai ngay. Nếu 6 chu kỳ không thành công nên áp dụng các phương pháp kích thích phóng noãn như bước một. Không nên kích thích buồng trứng quá 6 chu kỳ. Nếu không thành công, bệnh nhân nên áp dụng tiến bộ mới nhất của y học là thụ tinh trong ống nghiệm. Vì sao không nên kích thích buồng trứng kéo dài hơn nữa? Có rất nhiều lời giải thích, nhưng chỉ xem xét về khía cạnh thời gian cũng đã thấy nên vậy. Nếu kích thích 6 chu kỳ kinh tức mất tối thiểu là 6 tháng. Nhưng không phải bệnh nhân nào cũng có thời gian đến cơ sở y tế liên tục 6 tháng, thông thường sẽ kéo dài 10-12 tháng. Kết hợp bước 1 và 2, thì việc điều trị sẽ chiếm khoảng thời gian 18-24 tháng. Nếu kéo dài hơn, tỷ lệ thành công cũng không cao, mặt khác bệnh nhân lớn tuổi sẽ khó khăn cho kỹ thuật thụ tinh trong ống nghiệm.

Một khó khăn nữa có thể gặp trong hội chứng này là hay bị sẩy thai. Nếu có thai rồi thì thường được hỗ trợ bằng nội tiết tố nhau thai. Nhau thai và hoàng thể tiết ra hCG, chất này có trong 12-16 tuần đầu thai nghén. Bệnh nhân có thể được dùng thêm thuốc có chứa chất này trong giới hạn không quá 16 tuần đầu.