Kem đánh răng, xà bông… gây bất lực?

Triclosan, mi là ai?

Trước hết, ta nên biết triclosan là chất gì. Triclosan hiện diện trong nhiều sản phẩm dùng cho gia đình như xà bông, kem đánh răng, nước súc miệng, nước rửa tay, nước rửa chén, một số mỹ phẩm…

Triclosan đã được dùng khá lâu, từ năm 1972, được gọi là chất sát khuẩn vì có tác dụng diệt khuẩn và diệt vi nấm. Đây là hợp chất hữu cơ với công thức khá đơn giản là 5-cloro-2-(2,4-diclorophenoxy) phenol.

Nhờ chứa clor và phenol mà triclosan có khả năng sát khuẩn, do kết hợp và làm bất hoạt enzyme ENR là enzym mà vi khuẩn rất cần để tổng hợp axit béo tạo thành vỏ bọc bao quanh chúng.

Con người không có enzyme ENR nên triclosan dùng ngoài (không uống) không ảnh hưởng đến tế bào cơ thể người. Do sự phát triển của vi khuẩn mà một số nơi trong cơ thể người có nguy cơ nhiễm khuẩn và sinh mùi hôi (như vùng nách chẳng hạn), cho nên triclosan đã được dùng như một thành phần trong xà bông (hàm lượng 0,1 – 1%), kem đánh răng, nước súc miệng, kem cạo râu, nước rửa tay, chất khử mùi (deodorants) hoặc làm chất tẩy uế dùng cho nhân viên y tế rửa tay trong phòng mổ.

Nếu còn lo ngại về triclosan thì tốt nhất là dùng xà bông thông thường với nước. Ảnh: L.H.T

Cách đây vài năm, người ta ngờ rằng sử dụng các sản phẩm chứa triclosan có thể gặp nguy hại vì thành phần hoá học của nó. Triclosan bị nghi ngờ có thể kết hợp với clor có trong nước máy (để khử trùng) tạo thành hợp chất cloroform là chất theo cơ quan EPA Mỹ (US Enviromental Protection Agency) có nguy cơ sinh ung thư!

Lại có nguồn tin cho rằng triclosan kết hợp với clor có thể tạo thành 2,4-diclorophenol, chất sau này khi gặp tia tử ngoại của ánh nắng mặt trời biến thành chất độc dioxin. Tuy nhiên, nguy cơ sinh ra dioxin là rất thấp, gần như không đáng kể.

Nguy cơ: có, chứng cứ: không

Gần đây, nổi lên hai vấn đề đối với triclosan. Một là triclosan có thể gây nguy cơ vi khuẩn đề kháng (bacterial resistance), và thứ hai là triclosan có thể trở thành “chất phá vỡ nội tiết” (endocrine disruptor).
 
Ta nên biết rằng, chất thường gây hiện tượng vi khuẩn đề kháng chính là thuốc kháng sinh. Dùng kháng sinh không đúng sẽ không còn hiệu quả tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển vi khuẩn.

Còn các hoá chất sát khuẩn thì rất hiếm gây hiện tượng đề kháng. Thế mà có một số nghiên cứu cho rằng lạm dụng triclosan có thể làm một số chủng vi khuẩn đề kháng chéo (có lẽ do cơ chế diệt khuẩn của tritosan giống như kháng sinh), tức là làm cho vi khuẩn tiếp xúc triclosan có thể đề kháng một số kháng sinh.

Tuy nhiên, các nghiên cứu có tính chất báo động đó có một số hạn chế và người ta còn phải thực hiện tiếp nhiều nghiên cứu nữa để xác định triclosan có thực sự gây hiện tượng vi khuẩn đề kháng kháng sinh hay không.

Vấn đề thứ hai đang làm người ta lo ngại là từ một số nghiên cứu trên súc vật, có thể nghi ngờ triclosan là “chất phá vỡ nội tiết”, khi tác động đến sự điều hoà chức năng một số hormon trong cơ thể.

Vào năm 2006, nghiên cứu thực hiện trên một loài ếch ở Bắc Mỹ cho thấy triclosan dùng ở liều thấp có thể ảnh hưởng đến hormon tuyến giáp. Nghiên cứu này dẫn đến giả thuyết triclosan ức chế tác dụng hormon tuyến giáp bằng cách gắn vào các thụ thể làm cho hormon tuyến giáp không có chỗ nối kết để phát huy tác dụng.

Một nghiên cứu khác trên chuột thực hiện vào năm 2009 ghi nhận triclosan có thể làm thay đổi nồng độ hormon tuyến giáp trong máu. Một nghiên cứu khác thử trên súc vật cũng bước đầu cho thấy triclosan có thể tác động đến hai hormon sinh dục là estrogen (hormon nữ do buồng trứng tiết ra) và testosteron (hormon sinh dục nam do tinh hoàn tiết ra).

Hai vấn đề nêu trên đã làm cho FDA quan tâm và đặt vấn đề cần xem xét kỹ độ an toàn của triclosan. Trong thông báo đã nêu vào ngày 8-4 qua, FDA bày tỏ quan điểm cần tiến hành thêm các nghiên cứu trước khi khẳng định triclosan có độc hại với con người hay không.

Theo FDA, có một số nghiên cứu cho thấy có khả năng triclosan góp phần gây sự đề kháng chéo, tức làm cho vi khuẩn tiếp xúc triclosan có thể đề kháng một số kháng sinh, nhưng để khẳng định thì đòi hỏi phải có nhiều nghiên cứu hơn nữa. Về khả năng “phá vỡ nội tiết” của triclosan, FDA cho rằng đây mới là kết quả thí nghiệm trên súc vật và chưa thể suy diễn sang cho người.

Ta cần biết, các kết luận y học hiện nay bắt buộc dựa trên chứng cứ, nếu chưa đủ chứng cứ xuất phát từ các nghiên cứu, đặc biệt nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng đạt tiêu chuẩn, thì không thể xác định một chất nào đó có tác dụng điều trị hiệu quả, hay có độc tính cần phải loại bỏ.