Kiểm soát thuốc lá thế hệ mới: Đã sẵn sàng nhưng vẫn… chờ?

Tính bao quát của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá

Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá (PCTHTL) 2012 có hiệu lực từ ngày 1-5-2013 là một minh chứng thể hiện tính cam kết cao của Việt Nam trong việc thực hiện các mục tiêu của Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Nhà nước ta về phòng, chống tác hại của thuốc lá, tạo hành lang pháp lý cho việc xử lý nghiêm những vấn đề liên quan đến công tác kiểm soát thuốc lá trong giai đoạn hiện nay, góp phần hạn chế gánh nặng y tế liên quan đến hút thuốc lá, nâng cao sức khỏe cộng đồng.

Luật PCTHTL áp dụng cho thuốc lào, thuốc tẩu và thuốc lá "dạng khác". Theo các luật sư, các sản phẩm có chứa nguyên liệu thuốc lá tự nhiên dưới dạng rời, tấm đã sơ chế tách cọng, sợi thuốc lá, cọng thuốc lá và nguyên liệu thay thế khác dùng để sản xuất thuốc lá cần chịu sự quản lý chặt chẽ của Luật để ngăn chặn buôn lậu, cũng như tuân thủ các quy định kiểm soát thuốc lá của Công ước Khung FCTC.

Các sản phẩm thuốc lá chứa nguyên liệu thuốc lá tự nhiên cần chịu sự quản lý chặt chẽ của Luật

Thị trường nước ta hiện đang ghi nhận "thuốc lá thế hệ mới" (thuốc lá điện tử, thuốc lá ngậm, thuốc lá làm nóng, thuốc lá nung nóng) là những sản phẩm hoàn toàn khác nhau về bản chất và cấu tạo. Nếu sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nào có chứa nguyên liệu thuốc lá tự nhiên dưới dạng rời, tấm đã sơ chế tách cọng, sợi thuốc lá, cọng thuốc lá và nguyên liệu thay thế... thì phù hợp và đủ điều kiện để xếp vào thuốc lá "dạng khác" trong phạm vi điều chỉnh của Luật PCTHTL. Và khi đó, việc áp dụng luật PCTHTL 2012 để quản lý là điều đương nhiên.

Nhóm thuốc lá thế hệ mới đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xếp vào nhóm sản phẩm thuốc lá. Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) chính thức phân loại sản phẩm này theo mã HS.2403.99 (sản phẩm thuốc lá khác). Đối với những sản phẩm thuốc lá đủ điều kiện chịu chế tài bằng luật thì không có lý do gì để tiếp tục trở thành món hàng béo bở cho các đầu nậu nhập khẩu lậu và kinh doanh bất hợp pháp. Chính phủ cũng đã nhiều lần thúc giục vấn đề kiểm soát các sản phẩm này nhằm tạo sự yên tâm cho xã hội cũng như phục vụ cho công tác phòng chống tác hại thuốc lá của quốc gia.

Ở tầm quốc tế, trước tình trạng buôn lậu tăng cao đặc biệt là tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, Hội nghị các Bên (COP) do WHO chủ trì cũng đã nhiều lần khuyến cáo các chính phủ cần đưa thuốc lá thế hệ mới vào quản lý nhằm kiểm soát hành vi tiêu dùng cũng như ngăn chặn hành vi lạm dụng, góp phần giúp chính phủ kiểm soát hiệu quả, bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tại Hội nghị COP phiên họp thứ 7, các nước đã thống nhất phương án quản lý cụ thể và khắt khe đối với các sản phẩm thuốc lá sử dụng thiết bị điện tử có nicotin và không có nicotin. Hướng dẫn quản lý bao gồm những biện pháp ngăn chặn sự tiếp cận ở giới trẻ hoặc người không hút thuốc, không cho phép những tuyên bố liên quan đến sức khỏe mà chưa được kiểm chứng, cấm quảng cáo trên các phương tiện thông tin đại chúng…

Không chỉ Luật, các yếu tố khác cũng đã sẵn sàng

Nghị định số 106/2017/NĐ-CP phát hành vào tháng 9-2017, Chính phủ giao Bộ Công Thương chủ trì phối hợp với các bộ, cơ quan ngang bộ, tổ chức có liên quan nghiên cứu xây dựng quy định phù hợp để quản lý các sản phẩm thuốc lá điện tử, trình Thủ tướng. Sự xuất hiện của các sản phẩm thuốc lá điện tử lậu trên thị trường sẽ là mối đe dọa đến sức khỏe cộng đồng và công tác phòng chống nạn buôn lậu, Chính phủ đã sớm muốn thiết lập cơ chế để kiểm soát, đưa các sản phẩm liên quan đến sức khỏe cộng đồng vào khuôn khổ.

Đến nay, vấn đề xây dựng chính sách phù hợp cho từng loại thuốc lá thế hệ mới như thế nào để đảm bảo sức khỏe cho cộng đồng nói chung, cũng như lợi ích cho nhà nước nói riêng đã thu hút được sự tham gia của các Bộ ngành, các chuyên gia trong lĩnh vực y tế; luật sư và cả người tiêu dùng, thông qua nhiều hội thảo, tọa đàm công khai… Từ WHO, Công ước Khung FCTC cũng được các chuyên gia phân tích cặn kẽ. Kinh nghiệm và kết quả thực tiễn đã đạt được trong công tác quản lý thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng từ các tổ chức y tế công và Chính phủ của nhiều quốc gia tiên tiến cũng đã được đưa ra tham chiếu.

Nạn mua bán trái phép thuốc lá thế hệ mới ngày càng diễn biến phức tạp, trở thành mối nguy trước mắt cho cộng đồng, gánh nặng cho các cơ quan quản lý thị trường. Luật kiểm soát đã sẵn có, nguồn lực quản lý cũng sẵn sàng, bên cạnh đó là sự đồng thuận cao của các Bộ ngành, nguyện vọng của cộng đồng. Tất cả những điều kiện trên cho thấy, thời điểm hiện tại đã phù hợp để nhanh chóng đưa tất cả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đã nằm trong phạm vi điều chỉnh của Luật vào quản lý, nhằm kiểm soát hiệu quả thị trường chợ đen đang ngày càng có xu hướng phát triển vượt tầm kiểm soát.