Mang hay không mang khẩu trang ?

Xem Cúm A (H1N1) sẽ thành đại dịch?

Liên quan đến việc mang khẩu trang để phòng chống dịch cúm A/H1N1, trên báo chí, các chuyên gia y tế đưa ra những khuyến cáo trái ngược nhau. Hai chuyên gia thuộc Viện Các bệnh truyền nhiễm quốc gia và Sở Y tế Hà Nội khuyến cáo: Nên đeo khẩu trang thường xuyên, không những ở công sở, trường học mà cả những khu vực công cộng. Ngược lại, BS Trần Tịnh Hiền, người rất kinh nghiệm về bệnh truyền nhiễm, cho biết: “Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Cơ quan Phòng chống bệnh tật Hoa Kỳ (CDC) không khuyến cáo đeo khẩu trang trong cộng đồng”. Tương tự, BS Phan Văn Nghiệm (Sở Y tế TPHCM) cũng nói: “Chưa cần thiết buộc toàn dân phải mang khẩu trang.” Vậy người dân nên nghe ai? Thiết nghĩ, chúng ta phải xem đến chứng  cứ khoa học.

Người dân tìm mua khẩu trang phòng cúm A/H1N1 tại một cửa hàng dụng cụ y tế trên
đường Tô Hiến Thành, quận 10 - TPHCM. Ảnh: N. THẠNH

Virus H1N1 nhỏ hơn màng lọc của  khẩu trang

Đeo khẩu trang hay không tùy thuộc vào môi trường. Có 4 môi trường chính mà chúng ta cần quan tâm: cộng đồng, nhà, nơi làm việc, các cơ sở y tế.

Hiện nay, rất tiếc là có rất ít nghiên cứu khoa học về hiệu quả của khẩu trang ở nơi làm việc và cơ sở y tế, nhưng có ít nhất 2 nghiên cứu ở môi trường cộng đồng. Cả 2 nghiên cứu này cho thấy đeo khẩu trang không làm giảm nguy cơ nhiễm virus cúm A/H1N1.

Một nhóm nghiên cứu ở Đại học New South Wales (Úc) mới công bố trên tập san Emerging Infectious Diseases cho thấy:  Người đeo khẩu trang có nguy cơ bị bệnh cúm cao hơn người không đeo khẩu trang! Trong nghiên cứu này, các nhà nghiên cứu chọn 290 người từ 145 gia đình. Sau đó, ngẫu nhiên, họ chia thành 3 nhóm: nhóm 1 đeo khẩu trang P2 (tức khẩu trang bán ngoài thị trường), nhóm 2 đeo khẩu trang thường dùng trong bệnh viện, nhóm 3 không đeo khẩu trang. Sau một năm theo dõi, kết quả: Tỉ lệ mắc bệnh cúm trong 2 nhóm đeo khẩu trang là 18%, nhóm không đeo khẩu trang có tỉ lệ mắc bệnh cúm chỉ là 16%.

Tuy nhiên, vì đeo khẩu trang một thời gian dài là một điều rất bất tiện nên trong nghiên cứu trên chỉ có 50% người chịu đeo khẩu trang suốt thời gian nghiên cứu. Câu hỏi đặt ra, nếu các đối tượng chịu đeo khẩu trang trong thời gian dài, theo chỉ dẫn của bác sĩ thì hiệu quả ra sao? Kết quả của một nghiên cứu khác trước đó cho thấy dù đeo khẩu trang dài hạn cũng không làm giảm nguy cơ mắc bệnh cúm.

Tại sao đeo khẩu trang ở cộng đồng không có hiệu quả phòng chống cúm? Cần nói thêm rằng khẩu trang không có chức năng “tiêu diệt” virus H1N1 như một số thông tin, mà chỉ có hiệu quả ngăn ngừa sự xâm nhập của virus. Sự xâm nhập của virus còn tùy thuộc vào kích thước của chúng và màng lọc khẩu trang.

Màng lọc của khẩu trang y tế N95 có khả năng lọc được 95% các phần tử có kích thước từ 0,3 micromet trở lên. Virus cúm có kích thước rất nhỏ, chỉ khoảng 3 micromet hay nhỏ hơn. Riêng virus H1N1 nhỏ hơn, với kích thước từ 80-100 nanomet (1 micromet bằng một phần triệu mét, 1 nanomet bằng một phần tỉ mét). Do đó, ngay cả khẩu trang có chất lượng như N95 cũng không thể ngăn ngừa nhiễm virus H1N1.

Cần áp dụng thêm nhiều biện pháp khác

Có người lý giải rằng đeo khẩu trang là tín hiệu cảnh báo người xung quanh tránh đến gần, nhờ vậy có khả năng phòng ngừa. Tuy nhiên, lý giải này không thuyết phục, vì đại đa số người trong cộng đồng đeo khẩu trang không đúng cách. Đeo khẩu trang không đúng cách cũng là một yếu tố làm cho cúm lây lan trong cộng đồng.

Tuy nhiên, đối với những người đã xác định hay khả nghi nhiễm virus H1N1 (có triệu chứng cúm), việc đeo khẩu trang là cần thiết để giảm nguồn phóng thích virus ra ngoài. Khẩu trang thích hợp nhất là loại N95, tuy nhiên một loại khẩu trang y tế thông thường cũng có thể chấp nhận được. Nhân viên y tế chăm sóc bệnh nhân cúm cũng cần đeo khẩu trang để giảm nguy cơ lây lan.

Cần nói thêm rằng khẩu trang chỉ là một trong những biện pháp phòng chống cúm A/H1N1, chứ không phải là biện pháp duy nhất. Không nên quá chú trọng vào khẩu trang như là một biện pháp phòng chống cúm, mà quên rằng các cơ phận khác của cơ thể chúng ta cũng ở trong tình trạng dễ bị phơi nhiễm. Cụ thế nhất là tay, chính tay mới là cầu nối trong việc đưa các tác nhân là dịch tiết rơi vãi xâm nhập cơ thể nhanh nhất. Do đó, các biện pháp khác đã được chứng minh có hiệu quả hơn là rửa tay thường xuyên bằng xà bông, khi hắt hơi hay sổ mũi nên dùng tay hay giấy vệ sinh che lại rồi bỏ vào thùng rác ngay sau khi sử dụng.

Nói tóm lại, dựa vào bằng chứng khoa học hiện hành, hiện nay, việc đeo khẩu trang trong cộng đồng hay cơ quan là không cần thiết. Khẩu trang có chất lượng cao có thể sử dụng cho người mắc bệnh cúm và nhân viên y tế. Hiện nay, các cơ quan y tế của Mỹ, Úc, Anh, Canada, v.v... đều không khuyến cáo công chúng đeo khẩu trang trong cộng đồng.