Nhiễm trùng bàn chân: Biến chứng nguy hiểm ở bệnh nhân tiểu đường

Ở Mỹ, hàng năm tiền dùng để điều trị nhiễm trùng bàn chân do tiểu đường lên tới 1,5 tỉ USD

Tiểu đường là một bệnh mạn tính có các yếu tố di truyền. Nguyên nhân thường do hậu quả của tình trạng thiếu hụt nội tiết tố insulin. Bệnh đặc trưng bởi tình trạng tăng hàm lượng đường trong máu và xuất hiện đường trong nước tiểu, cùng với các rối loạn trầm trọng trong chuyển hóa các chất mỡ, đạm, khoáng chất v.v... Các rối loạn này có thể đưa đến biến chứng và tổn thương tại các cơ quan của cơ thể: thần kinh, mạch máu, mắt kèm với tình trạng dễ bị nhiễm trùng của cơ thể.

Ngày càng nhiều người mắc bệnh

Tại Mỹ, năm 1993 có tới 7,8 triệu người mắc bệnh tiểu đường, tăng gấp 3 lần so với năm 1958 và bệnh này ngày càng tăng

theo thời gian ở tất cả các quốc gia trên thế giới.

Tỉ lệ mắc bệnh thay đổi tùy theo chủng tộc, vùng địa dư, thói quen ăn uống, mập  phì, ít vận động v.v... Ở Việt Nam, tỉ lệ mắc bệnh tiểu đường trong cộng đồng dân cư cũng khá cao và tăng dần hàng năm: Theo số liệu điều tra năm 1991 tại Hà Nội là 1,1%, Huế là 0,96% và một số quận nội thành của TPHCM năm 1992 là 2,5%.

Có nhiều loại biến chứng trong bệnh tiểu đường, chủ yếu  biến chứng trên các mạch máu lớn gây nên bệnh mạch vành, tai biến mạch máu não, bệnh mạch máu ngoại vi và các biến chứng trên các mạch máu nhỏ: bệnh võng mạc, bệnh thận, bệnh thần kinh.

Nhiễm trùng bàn chân do tiểu đường là một biến chứng thường gặp ở những bệnh nhân tiểu đường type 2 và là một nguyên nhân gây tàn phế nặng nề cho bệnh nhân. Đàn ông dễ bị loét chân hơn phụ nữ có lẽ do phụ nữ thường chú ý săn sóc cơ thể hơn. Có tới 50% các trường hợp cắt cụt chân không do chấn thương là cắt cụt chân ở những bệnh nhân bị bệnh tiểu đường.

Chi phí cho điều trị biến chứng này rất cao. Ở Mỹ, người ta ước tính hàng năm tiền dùng để điều trị nhiễm trùng bàn chân do tiểu đường lên tới 1,5 tỉ USD. Ở Việt Nam, đã có những bệnh nhân bị nhiễm trùng nặng, chi phí điều trị cả triệu đồng một ngày, chủ yếu là thuốc kháng sinh mà vẫn không giữ nổi chân.

Các phương pháp điều trị chủ yếu

Điều trị nội khoa nhằm giảm đường huyết, các loại thuốc giãn mạch, thuốc tăng cường mức độ di chuyển của oxy vào trong mô, thuốc kháng sinh, thuốc chống đông máu trong lòng mạch, thuốc điều trị cao huyết áp, bỏ thuốc lá, chống béo phì v.v...

Điều trị ngoại khoa: Làm cầu nối động mạch, tạo hình động mạch bằng phương pháp can thiệp nội mạch, cắt lọc mô nhiễm trùng, cắt thần kinh giao cảm và cuối cùng là cắt cụt chân cho bệnh nhân nếu các phương pháp điều trị thất bại. Trong đó việc điều trị bằng cắt lọc mô nhiễm trùng là bước đầu tiên và rất quan trọng cho những điều trị kế tiếp sau.  Một số tác giả có đề cập đến vai trò của việc điều trị bằng oxy cao áp cho kết quả cũng khá tốt.

Tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định TPHCM, nhờ cải tiến công tác cắt lọc mô nhiễm trùng, các bác sĩ  ở khoa phẫu thuật lồng ngực và tim mạch đã giảm tỉ lệ cắt cụt chân từ 20% trước đây xuống còn 2-3% trong giai đoạn hiện nay. Đó là một bước tiến đáng kể trong điều trị.

Nhiều tiến bộ trong điều trị ngoại khoa

Phỏng vấn tiến sĩ - bác sĩ Nguyễn Hoài Nam- giảng viên Trường Đại học Y Dược TPHCM

"Ở nước ngoài, có thể sử dụng kỹ thuật nội mạch như nong, khoan bằng laser, siêu âm, khoan cắt tốc độ cao, đặt khung đỡ v.v... trong điều trị với kết quả rất tốt"

 Phóng viên: Thưa ông, từ xưa đến nay những người bị các vết thương ở chân thường được chỉ phải ngâm chân trong nước muối hoặc thuốc sát trùng. Vậy những người bị biến chứng bàn chân tiểu đường cũng vậy?

- TS- BS Nguyễn Hoài Nam: Bác sĩ David R. Campbell, Đại học Harvard (Mỹ), một chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực này, đã mổ cho hơn 3.000 bệnh nhân bị  nhiễm trùng bàn chân do tiểu đường khuyên không bao giờ được ngâm chân vào nước sát trùng. Việc cấm ngâm chân như là một điều trị kinh điển vì hai lý do: Thứ nhất, da bàn chân bị ẩm rất dễ tạo điều kiện cho vi trùng xâm nhập; thứ hai, bệnh nhân có thể bị bỏng bởi nước nóng do bệnh lý thần kinh gây mất cảm giác không nhận được nhiệt độ của nước.

Ông có nói rằng những cải tiến mới trong kỹ thuật ngoại khoa giảm tỉ lệ cắt cụt chân 20% xuống còn 2% - 3%. Những điểm mới đó là gì?

- Những điểm mới đó là:

1. Tiến hành cắt lọc làm nhiều lần, cắt hết mô hoại tử cho đến khi thấy máu chảy ra từ vết mổ là được.

2. Phải cắt bỏ những xương viêm và xương chết, được phát hiện nhờ chụp phim X- quang hoặc thăm dò trong lúc mổ bằng một dụng cụ đặc biệt gọi là Stylé.

3. Ghép, nối hoặc tạo hình động mạch nuôi chân. Công việc này rất khó, đòi hỏi bệnh nhân phải được khảo sát kỹ hệ thống động mạch trước khi mổ bằng siêu âm Doppler màu mạch máu, bằng chụp X- quang động mạch kỹ thuật số có xóa nền (DSA) và bằng chụp động mạch với cộng hưởng từ  (MRI). Các xét nghiệm cao cấp này khá đắt tiền, giá thành từ 1.800.000 đồng –2.500.000 đồng. Kỹ thuật này đòi hỏi phải có sự phối hợp thật tốt giữa các bác sĩ phẫu thuật mạch máu, đôi khi phải sử dụng đến kỹ thuật vi phẫu thuật để nối ghép các mạch máu rất nhỏ. Ở nước ngoài, có thể sử dụng kỹ thuật nội mạch như: nong, khoan bằng laser, siêu âm, khoan cắt tốc độ cao, đặt khung đỡ v.v... trong điều trị với kết quả rất tốt. Tuy nhiên điểm trở ngại lớn nhất vẫn là các thiết bị để làm kỹ thuật nội mạch rất đắt tiền, không phải bệnh nhân nào cũng chấp nhận được và không phải bệnh viện hay trung tâm y tế nào cũng có khả năng trang bị được.

4. Sau mổ, bệnh nhân được kê chân cao trên khung Brown, nhằm giúp cho việc hồi lưu của máu trở về tim bằng đường tĩnh mạch trở nên dễ dàng, bàn chân không bị sưng nề và vết mổ chóng lành. 21 ngày sau, người bệnh có thể đi lại, nhưng với hai chiếc nạng và không được tỳ hoặc chống bàn chân bị đau xuống đất.

5. Một số kỹ thuật khác có thể được sử dụng nhằm cứu bàn chân bị nhiễm trùng do tiểu đường như kỹ thuật ghép da rời, ghép da có cuống hoặc xoay vạt da. Tuy nhiên, việc thực hiện rất công phu, đòi hỏi sự kiên trì ở cả bệnh nhân và bác sĩ vì phải mổ nhiều lần. Điều này khá mới lạ đối với bệnh nhân Việt Nam (theo thói quen, người bệnh chúng ta chỉ chấp nhận mổ một lần, rất khó thuyết phục người bệnh mổ đến lần thứ hai, ba v.v...).

6. Bên cạnh bác sĩ phẫu thuật còn có vai trò rất quan trọng của các bác sĩ chuyên khoa nội tiết, chính họ là những người điều chỉnh lượng đường trong máu và nước tiểu mỗi ngày, nhằm giúp cho cuộc mổ có được kết quả tốt.

Xin cảm ơn ông.

Thiên Phúc thực hiện