Phòng ngừa sốc do phẫu thuật

Vừa qua có một trường hợp bệnh nhi 7 tuổi tử vong sau khi được nội soi dạ dày qua gây mê. Cho đến nay, ngành y tế vẫn chưa xác định được nguyên nhân cụ thể dẫn đến tử vong ở trường hợp này. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tử vong trong phẫu thuật. Tuy nhiên, dưới góc nhìn của người làm công tác khám chữa bệnh, nếu là bác sĩ có kinh nghiệm sẽ có thể phòng ngừa được một số tình huống xảy ra để tránh dẫn đến tử vong cho người bệnh.

Sốc do phản xạ hệ thần kinh phó giao cảm

Nếu có một người bị treo cổ, có nhiều người xưa nay vẫn tưởng rằng bệnh nhân chết vì ngạt thở. Nhưng không hẳn như vậy, tim của nạn nhân sẽ ngừng đập trước vì phản xạ thần kinh phó giao cảm. Sau đó mới đến quá trình ngạt thở.

Đối với một số bệnh nhân khi được can thiệp phẫu thuật hay làm các thủ thuật ở những vùng nhạy cảm với phản xạ thần kinh như: họng, hậu môn hay vùng cổ thì nguy cơ tử vong do sốc cao hơn. Đã có những trường hợp bị ngừng tim đột ngột và cũng khá nhiều trường hợp đã không cứu được bệnh nhân do thầy thuốc hay nhân viên y tế không nghĩ đến khả năng ngừng tim do phản xạ phó giao cảm của hệ thần kinh tự động.

Trong y văn, ngay từ xa xưa, tuy chưa hiểu hết về cơ chế của phản xạ thần kinh, mọi người cũng đã chú ý rất nhiều về tình trạng sốc hay ngừng tim đột ngột do kích thích vào một số vùng khá nhạy cảm trên cơ thể con người. Thông thường, ngoài hệ thần kinh chủ động hoạt động dưới sự chỉ huy của não bộ còn có hệ thần kinh tự chủ hoạt động không tuân theo sự chỉ huy của vỏ não, nó hoạt động với sự điều khiển của hệ thống dưới đồi. Hệ thần kinh tự động của con người bao gồm hai phần: hệ thần kinh giao cảm và hệ thần kinh phó giao cảm. Hệ thần kinh giao cảm làm gia tăng nhịp tim, hệ thần kinh phó giao cảm làm chậm nhịp tim. Sự kích thích quá mức của hai hệ này đều có thể đưa đến ngừng tim đột ngột hoặc gây sốc, nếu cấp cứu không kịp thời có thể đưa đến tử vong.

Lường trước mọi tình huống trước khi mổ

Có thể phòng ngừa sốc hoặc ngất do phản xạ thần kinh nếu không kích thích quá vào các vùng có khả năng gây ra phản xạ thần kinh như: không ấn mạnh vào nhãn cầu, không đè mạnh vào cổ trên vùng đường đi của động mạch cảnh. Trong phẫu thuật hay thủ thuật trên các vùng nhạy cảm cần phải tiến hành nhẹ nhàng, không đột ngột. Bệnh nhân trước đó phải được khám về tim mạch nhằm phát hiện những trường hợp có rối loạn nhịp tim kể cả nhịp tim quá nhanh hay quá chậm.

Theo một số chuyên gia về gây mê hồi sức thì việc sử dụng Atropin khi tiền mê là rất cần thiết vì Atropin giúp ngăn ngừa việc làm giảm nhịp tim quá mức do phản xạ phó giao cảm. Những chuyên gia phẫu thuật nổi tiếng của châu Âu cũng khuyến cáo phải gây tê bằng Lidocain ở gốc động mạch cảnh để đề phòng ngừng tim do phản xạ thần kinh trong khi phẫu thuật.

Với những bệnh nhân có bệnh lý tim mạch, việc chuẩn bị phẫu thuật phải hết sức cẩn thận bao gồm cả các nghiệm pháp gắng sức như: siêu âm gắng sức, đo điện tim gắng sức... nhằm đánh giá đáp ứng của cơ tim với phẫu thuật. Có nhiều trường hợp phải có sự hội chẩn giữa phẫu thuật viên, bác sĩ gây mê hồi sức và bác sĩ chuyên khoa tim mạch nhằm tìm ra giải pháp tốt và an toàn nhất cho bệnh nhân.

Ngay khi có tình trạng sốc xảy ra, các bác sĩ thường nghĩ đến tình huống sốc do thuốc hay sốc phản vệ mà bỏ qua nguyên nhân sốc do phản xạ thần kinh. Vì hai phương pháp điều trị hoàn toàn khác nhau nên nếu thầy thuốc không chuẩn bị trước cho mọi tình huống thì khả năng cứu sống bệnh nhân là rất thấp. Atropin vẫn là thứ thuốc đầu tay để phòng ngừa và điều trị khi tình trạng sốc do phản xạ phó giao cảm xảy ra.

Về phương diện bệnh nhân, việc khám sức khỏe định kỳ với đo điện tim thông thường và khám tư vấn ở bác sĩ tim mạch nhằm phát hiện những rối loạn nhịp, đặc biệt những rối loạn nhịp chậm là rất cần thiết. Nhất là trên những người thường bị mệt, hay bị ngất xỉu, một số người có dạng thần kinh dễ bị kích thích...