Thuốc lá làm nóng có thật sự gây hại?

Xét về mặt nguyên liệu sản phẩm, dù được gọi là "thuốc lá thế hệ mới (TLTHM)" nhưng thuốc lá làm nóng (TLLN) và thuốc lá điếu truyền thống là giống nhau, đó là cùng tạo ra nicotine từ thành phần của cây, lá thuốc lá. Điểm khác biệt lớn của hai sản phẩm này chính là nguyên lý hoạt động của sản phẩm: TLLN chỉ làm nóng mà không trực tiếp đốt cháy điếu thuốc, từ đó giúp giảm nồng độ của các chất gây hại hơn so với thuốc lá điếu. Mặt khác, mức độ tác động đến giới trẻ của TLLN hiện nay là rất thấp. Đây là thông tin đã được kiểm chứng trong nước lẫn quốc tế.

Nhựa thuốc lá không đáng kể

Các công trình nghiên cứu khoa học đã xác định các chất gây ung thư do hút thuốc lá không đến từ nicotine mà đến từ khoảng 100 độc chất do khói thuốc lá tạo ra trong đó gồm nhựa thuốc lá (hắc ín), là một trong những nguyên nhân chính. Năm 2020, Tiểu ban kỹ thuật tiêu chuẩn quốc gia TCVN/TC 126/SC3 Thuốc lá thế hệ mới (thuộc Bộ Khoa học - Công nghệ) đã tiến hành xây dựng 3 tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) về sản phẩm TLLN.

Việc xây dựng các tiêu chuẩn này dựa vào các tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn nước ngoài như: ISO (Tiêu chuẩn của Tổ chức tiêu chuẩn hóa quốc tế), CORESTA (Tiêu chuẩn của Trung tâm hợp tác nghiên cứu khoa học về thuốc lá), PAS (Tiêu chuẩn Anh), GOSТ (Tiêu chuẩn Liên bang Nga), SТ RK (Tiêu chuẩn Kazakhstan)...

Theo công bố của TCVN, độ ẩm của TLLN cao hơn thuốc lá điếu nhưng lượng nước tự do thấp nên vi sinh vật và nấm mốc bị ức chế điều này giúp ngăn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe người sử dụng. Về hàm lượng nhựa thuốc lá (hắc ín), trong khi thuốc lá điếu thì bắt buộc phải quy định mức độ để đảm bảo sức khỏe người hút thuốc thì TLLN không quy định điều kiện này. Theo TCVN lý giải do bản chất của TLLN đã qua quá trình đặc chế nên hàm lượng nhựa thuốc lá (chất gây hại cho người hút thuốc) gần như là không đáng kể.

TLLN có quy định đối với hàm lượng giới hạn cacbon monixit và các oxit nitơ, trong khi thuốc lá điếu không có. Quy định này sẽ giúp nhận diện quá trình làm nóng mà không đốt cháy của sản phẩm này. Điều này hoàn toàn khác biệt với thuốc lá điếu - vì có sự cháy nên hàm lượng cacbon monoxit và các oxit nitơ trong khói thuốc lá điếu thải ra cao hơn rất nhiều.

Dù cùng sử dụng nguyên liệu từ cây thuốc lá nhưng có khác biệt rất lớn về các chỉ tiêu chất lượng giữa thuốc lá điếu và TLLN, nên nhiều quốc gia đã nới lỏng quy định cho TLLN hơn so với thuốc lá điếu để khuyến khích giảm tỉ lệ hút thuốc lá điếu, tăng tỉ lệ sử dụng TLLN. Ví dụ tại Nhật Bản, chính phủ nước này đang áp dụng một hướng tiếp cận kết hợp đối với các quy định về TLTHM. Theo đó, TLLN được quản lý bởi Bộ Tài chính với khung pháp lý quy định ít nghiêm ngặt hơn so với thuốc lá điếu, bao gồm cả về mức thuế, quy định dán nhãn cảnh báo sức khỏe và khu vực hạn chế sử dụng. Còn thuốc lá điện tử (TLĐT) do Bộ Y tế quản lý.

Theo PGS.TS.BS Trần Văn Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Phổi Việt Nam, Chủ tịch Liên chi hội Hô hấp TP HCM, nguyên lý của TLLN chính là áp dụng nhiệt độ khoảng dưới 400 độ C, làm giảm hàm lượng các chất độc hại đến 90% so với thuốc lá điếu đốt cháy thông thường.

Nguy cơ tác động đến giới trẻ thấp

Đến nay không chỉ Việt Nam mà một vài quốc gia khác cũng đang cân nhắc việc cho phép kinh doanh đối với các sản TLĐT, TLLN vì lý do các sản phẩm này có thể thu hút hoặc ảnh hưởng đến giới trẻ. Quan ngại này đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) xem xét cẩn trọng trước khi đưa ra quyết định cho phép một sản phẩm TLLN được kinh doanh tại Mỹ với chỉ định là sản phẩm thuốc lá điều chỉnh nguy cơ, giảm thiểu phơi nhiễm của cơ thể người dùng với các chất có hại. TS Priscilla Callahan-Lyon, đại diện FDA, cho biết sản phẩm TLLN được FDA thông qua có điểm khác biệt, đó là các thiết bị làm nóng có kích cỡ lớn hơn hầu hết các loại TLĐT, đồng thời người dùng phải mua đúng loại sản phẩm thuốc lá điếu đặc chế đi kèm với thiết bị của cùng một nhà sản xuất.

Do yêu cầu sử dụng sản phẩm tương đối phức tạp như trên, TS Lyon đánh giá nguy cơ đối với việc giới trẻ bắt đầu sử dụng TLLN là thấp hơn đáng kể (so với TLĐT). Sản phẩm này cũng không có nhiều mùi hương khác nhau như các loại TLĐT sử dụng hương liệu thu hút giới trẻ (như mùi trái cây, bánh kẹo).

Theo báo cáo mới nhất năm 2022 của Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC), tỉ lệ giới trẻ Mỹ tiếp cận TLLN là rất thấp, chỉ trên dưới 1% đối với cả học sinh cấp 2 và cấp 3.

Tương tự, nghiên cứu năm 2018 trên 60.000 học sinh cấp 2 và cấp 3 tại Nhật Bản cũng cho thấy chỉ có 0,1% sử dụng TLLN thường xuyên, và đều là người hút thuốc lá điếu trước đó.

Tại Anh, Tổ chức chống thuốc lá ASH đã trình bày kết quả của 5 khảo sát quy mô lớn thực hiện với thanh thiếu niên từ 11-16 tuổi từ năm 2015-2017 cho thấy "hầu hết người trẻ tuổi chỉ trải nghiệm sử dụng TLTHM và không trở thành người dùng thường xuyên".

Tại Việt Nam, do TLLN xuất hiện từ sau khi Luật Phòng chống tác hại thuốc lá ra đời năm 2012 nên chưa được định danh cụ thể trong hệ thống luật hiện hành. Chính vì vậy, việc quản lý mặt hàng này hiện còn vướng một số tranh luận giữa các bộ ngành. Tuy nhiên, đa số các bộ ngành liên quan, bao bồm Bộ Tư pháp là cơ quan thẩm định pháp lý, đều đồng thuận rằng nguyên liệu của TLLN không khác với thuốc lá điếu thông thường, đều là từ cây thuốc lá. Do đó, theo định nghĩa về sản phẩm thuốc lá thì hiển nhiên TLLN đã thuộc phạm vi điều chỉnh của luật hiện hành.

Đại diện Bộ Tư pháp, ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, nhấn mạnh: "Đối với TLLN thì chúng tôi khẳng định đó là sản phẩm thuốc lá vì được chế tạo từ nguyên liệu thuốc lá dưới dạng mẩu thuốc, sau đó lắp vào thiết bị để hút. Thay vì đốt cháy điếu thuốc thì thiết bị này sẽ làm nóng nguyên liệu thuốc lá. Cho nên việc nói có rào cản pháp lý đối với việc đưa sản phẩm này vào quản lý là không đúng". Theo đó, ông Hải cho rằng các bộ, ngành còn lại cần sớm thống nhất với Bộ Công thương về hướng quản lý đối với TLLN cũng như TLTHM nói chung để kịp thời trình Chính phủ xem xét, ban hành.