Tái chế pin xe điện: Lĩnh vực tiềm năng

Theo dự báo của Bộ Công Thương, đến năm 2030, Việt Nam có khoảng 1 - 3 triệu xe điện lưu hành. Nếu mỗi xe sử dụng trung bình 300 - 500 kg pin lithium-ion thì sau 8 - 10 năm, khoảng 300.000 - 1.500.000 tấn pin cần được xử lý. Đây là thách thức môi trường nghiêm trọng nếu không có giải pháp tái chế và xử lý phù hợp.

Bài toán công nghệ

Thủ tướng Chính phủ vừa ký ban hành chỉ thị về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt nhằm ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường. Thủ tướng yêu cầu các đô thị lớn xây dựng lộ trình hạn chế và tiến tới cấm xe máy xăng.

Tiếp theo đó, TP Hà Nội dự kiến cấm xe máy xăng trong khu vực Vành đai 1 từ tháng 7-2026. Mới đây, TP HCM cũng đề xuất cấm hoàn toàn xe máy xăng hoạt động giao hàng và xe ôm công nghệ từ cuối năm 2029.

Đi kèm tốc độ tăng trưởng nhanh của loại phương tiện này là những mối lo về việc xử lý pin đã qua sử dụng. Theo Ngân hàng Thế giới, để đạt mục tiêu về tỉ lệ xe điện, Việt Nam cần tới 0,8 triệu thiết bị sạc và 2 triệu pin vào năm 2030. Dự kiến đến năm 2040, nhu cầu là gần 5 triệu pin để hỗ trợ mục tiêu 100% xe điện hiện diện trong hầu hết các phân khúc phương tiện đường bộ tại Việt Nam.

Với xe máy điện, thời gian sử dụng pin thường là 5 - 7 năm hoặc 10 năm (tùy theo tiêu chuẩn của từng hãng sản xuất). Với ô tô điện, vòng đời pin thường kéo dài 10 - 15 năm, thậm chí 20 năm. Vì vậy, khoảng 10 năm tới, khi số lượng pin xe máy điện, ô tô điện thải bỏ số lượng lớn thì việc thu hồi và xử lý là bài toán công nghệ khó khăn.

Ngành tái chế pin xe điện ở Việt Nam đã bắt đầu nhen nhóm với những tín hiệu như: nhà máy sản xuất pin ra đời đặt tại Hà Tĩnh với tổng vốn đầu tư hơn 6.000 tỉ đồng; ký kết hợp tác với Li-Cycle - một trong những doanh nghiệp hàng đầu thế giới về tái chế pin.

TP HCM cũng đang nghiên cứu xây dựng trung tâm tái chế pin xe điện với công suất dự kiến 3.000 tấn/năm, có thể thu hồi tới 95% các kim loại trong pin. Theo đề án "Chuyển đổi xe 2 bánh từ xăng sang điện cho tài xế công nghệ và giao hàng" trình UBND thành phố mới đây, Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM đã đề xuất thành lập trung tâm "Battery-as-a-Service" và xưởng tái chế pin đạt chuẩn châu Âu. Trung tâm này sẽ giúp thu hồi, tái sử dụng các kim loại trong pin, giảm thiểu rủi ro môi trường và phát triển chuỗi giá trị công nghiệp xanh; đào tạo kỹ thuật viên xe điện (EV) với quy mô lớn, đáp ứng nhu cầu hậu mãi, tránh điểm nghẽn về nguồn nhân lực.

Khuyến khích khu vực tư nhân tham gia

Ông Nguyễn Hoàng Kiên, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Bóng đèn - Phích nước Rạng Đông, nhận xét Trung Quốc là quốc gia có nhiều kinh nghiệm về phát triển xe điện và tái chế pin.

Thực tế, Trung Quốc chú trọng phát triển mạnh các công ty tái chế pin xe điện đã qua sử dụng. Những cell pin còn có thể sử dụng thì chuyển mục đích sang lĩnh vực khác, cell pin hết công dụng thì sẽ được tái chế.

Tuy vậy, ông Kiên lưu ý ngành tái chế cũng tiêu tốn không ít năng lượng. Việc này cần sớm tính toán và có giải pháp, nhất là sau 10 - 15 năm nữa, khi việc xử lý pin đã qua sử dụng trở nên cấp thiết.

Ông Nguyễn Hữu Phước Nguyên, người sáng lập kiêm CEO Selex Motors, cho rằng cần tính tới cả chính sách và việc thu hút doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực xử lý pin xe điện đã qua sử dụng. Nhà nước cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp mới triển khai sản xuất - kinh doanh trong mảng này. Xử lý pin lithium là lĩnh vực mới, có nhiều tiềm năng mang lại lợi nhuận cao - khác với xử lý các loại pin trước đây như ắc-quy chì, vốn tốn kém chi phí mà ít lợi nhuận nên khó thu hút đầu tư.

"Khi tái chế pin lithium có thể thu lại được nhiều loại kim loại. Nhà nước cần khuyến khích phát triển lĩnh vực này. Mô hình tái chế pin lithium đã được chứng minh trên thế giới với thời gian và những chính sách hỗ trợ đi kèm nên việc xử lý rác thải pin xe điện không phải là bài toán không có lời giải" - ông Nguyên đánh giá.

Theo Ngân hàng Thế giới, khu vực tư nhân nên đảm nhận phần lớn nguồn đầu tư cần thiết để xây dựng năng lực tái chế pin. Tiềm năng thị trường trong lĩnh vực này dự kiến sẽ tăng lên khi việc sử dụng xe điện được mở rộng. Tuy nhiên, do tái chế pin là một lĩnh vực mới ở Việt Nam nên Chính phủ cần đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích các doanh nghiệp trong lĩnh vực xử lý chất thải rắn tham gia, đồng thời có các giải pháp hỗ trợ như miễn thuế, ưu đãi về giá đất xây nhà máy… để thu hút đầu tư từ khu vực tư nhân.

Về hành lang pháp lý, Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết sẽ phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường khởi động việc xây dựng các quy chuẩn trong tái chế, tái sử dụng pin xe máy, ô tô điện ở Việt Nam; gắn với việc ban hành cơ chế, chính sách khuyến khích các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài đầu tư sản xuất, tái chế pin.

Để chuẩn bị cho "làn sóng pin thải" trong tương lai, các chuyên gia khuyến nghị Việt Nam cần xây dựng hệ thống thu gom, bắt buộc nhà sản xuất, đại lý xe điện phải có điểm thu hồi pin cũ… Bên cạnh việc triển khai mạng lưới thu gom pin cũ tại địa phương, cần hoàn thiện hành lang pháp lý, ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về pin xe điện, áp dụng trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất đối với sản phẩm pin.