Tâm huyết giữ gìn di tích cách mạng

Trong lần trở lại Mã Đà mới đây, chúng tôi vào Di tích lịch sử cách mạng Mã Đà Chiến khu Đ miền Đông Nam Bộ để thắp nhang. Tại đây, chúng tôi gặp bà Tô Thị Thái, sinh năm 1942, nữ cựu chiến binh đã nhiều năm qua bỏ công sức, tiền của để sửa chữa, tôn tạo nhà di tích lịch sử này.

Cơ duyên đến với rừng chiến khu

Bà Tô Thị Thái - quê xã Thái Lương, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình - hiện ở thị trấn Tân Phú, huyện Đồng Phú, tỉnh Bình Phước. Cơ duyên đến với rừng Chiến khu Đ của bà thật bình dị bởi bà mong muốn góp sức mình bảo vệ khu rừng lịch sử - một căn cứ cách mạng trong 2 cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc.

Năm 2004, bà Thái cùng chồng là cựu chiến binh Nguyễn Duy Thắng, được Ban Liên lạc Khối tình báo B58, Hội Cựu chiến binh TP HCM nhận làm nhân viên bảo vệ rừng. Trải qua mấy thời đơn vị chủ quản rừng Chiến khu Đ nhưng công việc giữ gìn, chăm lo hương khói nhà Di tích lịch sử cách mạng Mã Đà được bà Thái và vài đồng đội, cũng ở độ tuổi "xưa nay hiếm", chăm nom.

Chiến khu Đ gồm 5 xã: Tân Hòa, Mỹ Lộc, Tân Tịnh, Thường An, Lạc An (nay thuộc Tân Uyên, tỉnh Bình Dương), là một căn cứ quân sự ở miền Đông Nam Bộ của Mặt trận Việt Minh và Quân đội nhân dân Việt Nam, trong chiến tranh Đông Dương của Mặt trận Giải phóng miền Nam Việt Nam. Cuộc kháng chiến ngày càng ác liệt, Chiến khu Đ ngày càng mở rộng lên rừng núi hiểm trở từ biên giới Việt Nam - Campuchia đến gần các khu vực Sài Gòn, Biên Hòa, Thủ Dầu Một.

Sau năm 1975, căn cứ Mã Đà được xây dựng hoàn chỉnh, phạm vi phát triển đến mức cao nhất. Toàn bộ căn cứ địa nằm ở phía Bắc sông Đồng Nai. Phía Tây giáp 2 tỉnh Bình Long và Phước Long cũ, nay thuộc tỉnh Bình Phước. Chiến khu Đ một thời được mệnh danh là vùng đất chết. Trải qua nhiều năm tháng, vùng đất lịch sử này được hồi sinh trù phú, cây lá xanh tươi phát triển bởi được con người quyết tâm gìn giữ, đặc biệt là vai trò chủ yếu của cựu chiến binh, trong đó có những người từng chiến đấu, hoạt động tại rừng Mã Đà Chiến khu Đ.

Cất công sưu tầm tư liệu lịch sử

Năm 2020, do nền móng khu nhà di tích bị sạt lở, tường nứt, mái tôn tróc nóc bởi gió lốc nên bà Thái làm đơn gửi lãnh đạo UBND xã Tân Hòa, huyện Đồng Phú xin tôn tạo, sửa chữa.

Sau khi được chính quyền địa phương đồng ý, bà Thái cùng bà Sang Thị Sâm (tức Bảy Sâm), cựu nhân viên bảo vệ rừng Chiến khu Đ và một người dân ở xã Tân Lập bỏ tiền thuê người xây gạch bao khuôn viên và vách xung quanh nhà di tích. Bà Thái cho biết trước đây, khi Ban Liên lạc Khối tình báo B58 nhận quản lý khu rừng "căn cứ cách mạng" này, nhà di tích lưu trữ nhiều tấm ảnh quý giá về hoạt động tại căn cứ Mã Đà. Các ảnh ghi lại những khoảnh khắc các lãnh đạo Đảng, Nhà nước ở Chiến khu Đ lãnh đạo quân dân kháng chiến, như cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt và các tướng lĩnh: Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Đại tướng Nguyễn Chí Thanh, Đại tướng Lê Trọng Tấn, Thượng tướng Trần Văn Trà… Tuy nhiên, trải qua nhiều lần thay đổi đơn vị quản lý, nhà Di tích lịch sử cách mạng Mã Đà chỉ còn ít tấm ảnh. Vì vậy, để làm phong phú cho không gian trưng bày của nhà di tích, bà Thái đã cất công tìm kiếm, sưu tầm thêm nguồn ảnh về hoạt động của Chiến khu Mã Đà từ các nhà bảo tàng truyền thống lịch sử cách mạng ở TP HCM và tỉnh Bình Phước. Có nhiều tấm ảnh chứng nhân lịch sử quan trọng, bà Thái phải bỏ tiền mua lại, đóng khung về treo với tấm lòng thành kính tri ân.

Trong một dịp vào thắp hương nhà Di tích lịch sử cách mạng Mã Đà Chiến khu Đ, chúng tôi đã thấy bà Thái và một số người dân đang đặt hoa quả, bánh trái để cúng. Hằng năm cứ đến ngày lễ lớn của dân tộc, như 30-4, 2-9, 22-12 và ngày rằm tháng 7 âm lịch, ngày Tết, bà Thái lại bày hương hoa, bánh trái trên bàn thờ, thắp nhang tưởng nhớ các anh linh liệt sĩ đã nằm lại trên vùng đất chiến khu thiêng liêng này. Trong làn khói hương phảng phất, chứng tích xưa như vẫn còn vẹn nguyên. Và ai cũng lắng lại hơi thở mình khi trở lại căn cứ Mã Đà, nơi lưu giữ những lớp trầm tích ký ức cha ông. Phía sau khu nhà di tích còn có dấu tích căn hầm là nơi làm việc của cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh.

Sống cho cả quá khứ

Dù ở tuổi 84, bà Tô Thị Thái vẫn dành thời gian và tâm huyết chăm sóc nhà di tích lịch sử cách mạng. Hằng tháng, bà trả tiền thuê người coi ngó và hương đèn cho hương linh các liệt sĩ.

Có tháng bà đến nhà di tích 5 - 7 lần để thay nước, đốt nhang, nhặt từng chiếc lá khô quanh nhà tưởng niệm, nhổ cỏ trong khuôn viên và để nhìn lại các bức ảnh được lưu giữ tại nhà Di tích lịch sử cách mạng Mã Đà Chiến khu Đ. Bà bộc bạch: "Về với nhà di tích, chúng tôi như sống lại quá khứ hào hùng của dân tộc trong chiến tranh chống Mỹ khốc liệt".

Ngoài tâm huyết tôn tạo, giữ gìn nhà Di tích lịch sử cách mạng Mã Đà Chiến khu Đ miền Đông Nam Bộ, bà Tô Thị Thái còn ủng hộ và vận động đóng góp xây tặng mái ấm tình thương cho 4 hộ nghèo trên địa bàn huyện Đồng Phú. Riêng gia đình bà tự nguyện hiến tặng một phần đất (7 m x 15 m) cho một cựu chiến binh nghèo không có đất cất nhà ở tại tổ 29, khu phố Thắng Lợi, thị trấn Tân Phú. Năm 2015, bà Tô Thị Thái được UBND tỉnh Bình Phước tặng bằng khen vì đã có thành tích xuất sắc trong "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh".