Chiến tranh lạnh mới ?

Bước vào năm 2010, mối quan hệ này đã có những thay đổi lớn. Washington công khai thách thức Bắc Kinh trong một số lĩnh vực liên quan đến lợi ích sống còn của Trung Quốc (TQ) về an ninh và uy tín quốc tế. Hai vấn đề nóng nhất là quyết định của Mỹ bán vũ khí cho Đài Loan và Tổng thống (TT) Barack Obama tiếp nhà sư ly khai và lưu vong Tây Tạng Đạt Lai Lạt Ma bất chấp sự phản đối của TQ.

Theo tạp chí Văn hối Hồng Kông, phản ứng cứng rắn của TQ đối với Washington khiến cho quan hệ Trung – Mỹ dường như đang hướng tới một cuộc chiến tranh lạnh mới.

Hậu quả của chiều hướng xấu này là gì? Khác với cuộc chiến tranh lạnh trước đây giữa Mỹ và Liên Xô, đối với Mỹ hiện nay, TQ là đối thủ hoàn toàn mới cho nên không thể áp dụng một tiêu chuẩn hay kinh nghiệm cũ nào trước đây để đối phó. Giới phân tích lý giải đặc điểm cuộc chiến tranh lạnh mới Trung – Mỹ là: TQ không thách thức Mỹ hoặc tìm kiếm phương thức đánh bại Mỹ.

TQ cần phát triển hùng mạnh vì lợi ích quốc gia còn Mỹ cho rằng sự phát triển của TQ đã làm phương hại tới vị thế bá quyền của Mỹ nên phải kiềm chế TQ. Trong bối cảnh tình hình quốc tế và quan hệ hai nước hiện nay, Mỹ rất khó đối phó với nguy cơ địa vị siêu cường bị lung lay khi TQ vươn lên thế siêu cường về cả kinh tế  lẫn quân sự.

Tạp chí Văn hối Hồng Kông phân tích: “Trước khi bùng nổ cuộc suy thoái kinh tế quốc tế, giữa TQ và Mỹ đã hình thành quan hệ đối ứng đặc biệt: TQ sản xuất, Mỹ tiêu thụ; TQ xuất khẩu, Mỹ nhập khẩu; TQ là chủ nợ, Mỹ là con nợ. Trải qua cuộc khủng hoảng, TQ trở thành đối thủ của Mỹ nhưng không phải là kẻ thù như thời chiến tranh lạnh cũ. Tuy nhiên, theo quan điểm của Washington cũng như của Bắc Kinh, TQ không phải là đồng minh của Mỹ dù đang vươn lên thành siêu cường và được gợi ý cùng Mỹ tạo thành nhóm G2.

Các nhà phân tích quốc tế cho rằng có một “mô hình” trong quan hệ Mỹ – Trung mà các đời TT Mỹ phải đối mặt. Giai đoạn đầu là nỗ lực tạo dựng một bầu không khí thân thiện. Giai đoạn thứ hai có những va chạm xuất hiện, khiến quan hệ song phương căng thẳng.

Giai đoạn thứ ba, hai bên phải chấp nhận khác biệt và tìm cách hợp tác để bước vào giai đoạn thứ tư mang tính thực tế hơn. Trong những thập niên gần đây, quan hệ Mỹ – Trung đều diễn ra dưới “mô hình” này, kể từ thời TT Bill Clinton, tiếp đó là TT George W. Bush và hiện nay là TT Barack Obama.

Khác với các bậc tiền nhiệm, ông Obama hiện nay có tham vọng “kết nối” Bắc Kinh can dự vào những vấn đề lớn toàn cầu như ông đã cam kết trong vận động tranh cử. Có một thực tế đáng chú ý là cuộc thăm dò gần đây của tổ chức Pew Poll cho thấy có 44% người Mỹ coi TQ là “cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới”.

Một câu hỏi được đặt ra hiện nay là  liệu sự trục trặc trong quan hệ Trung – Mỹ sẽ sớm được hai bên giải quyết ổn thỏa? Trong cuộc trả lời trực tiếp trên mạng mới đây, Thủ tướng TQ Ôn Gia Bảo nói: “Chúng ta cho rằng xung khắc thương mại giữa hai nước Trung – Mỹ cần được giải quyết bằng thương lượng trên cơ sở bình đẳng mà không cần trừng phạt nhau”.

Phía Mỹ đã cử hai quan chức cao cấp là Thứ trưởng Ngoại giao James Steinberg và cố vấn Nhà Trắng Jeffrey Bader sang Bắc Kinh trong tuần này để dàn xếp với phía TQ nhằm, theo báo China Daily, “cứu vãn quan hệ hai nước”. Ông James Steinberg từng nói “Mỹ cần đón nhận TQ như một cường quốc toàn cầu”. Thông qua chuyến thăm này, Mỹ đã mời Chủ tịch Hồ Cẩm Đào dự hội nghị cấp cao về an ninh tại Washington vào tháng 4 này. Chưa rõ chủ tịch TQ có nhận lời mời hay không.

Báo  Bưu điện phương Đông của Thượng Hải bình luận: “Cả TQ lẫn Mỹ đều không muốn chứng kiến quan hệ song phương căng thẳng. Đã có những dấu hiệu cho thấy bế tắc chính trị sẽ sớm được khai thông”.