Đoàn kết hoặc là chết

Yuichi Hoshino, 26 tuổi, là nhân viên hợp đồng dài hạn của một công ty cung cấp lao động công nhật của tập đoàn Full Cast. Công việc hằng ngày của anh là tiếp nhận yêu cầu của khách hàng (xí nghiệp, công ty), liên lạc với người lao động qua e-mail hoặc điện thoại di động. Từ 6 giờ đến 15 giờ, anh trực tiếp nhận yêu cầu của khách hàng, sau đó kiếm nhân công đáp ứng yêu cầu của khách hàng.

Sáu tháng mất... 20 kg !

Do yêu cầu của khách hàng quá nhiều nên nhiều khi anh phải làm việc đến 1 giờ sáng mới hoàn thành công việc. Sáng hôm sau, đúng 6 giờ anh phải quay trở lại công ty. Đến 9 giờ, một mình anh có thể cung cấp cả trăm lao động cho khách hàng. Công việc cứ cuốn hút do đó không hiếm khi anh làm việc rồi ngủ ở cơ quan ba, bốn đêm liền.

Buổi trưa và buổi tối, anh ăn thức ăn làm sẵn. Suốt 6 tháng đầu năm 2006, anh không có được một ngày nghỉ. Thế mà lương của anh không vượt quá 500 yen/giờ (66.000 VNĐ). Trong khi đó, anh sụt 20 kg. Tuy vậy, so với những người lao động công nhật, công việc của anh còn dễ thở hơn nhiều.

Lương của lao động công nhật dao động giữa 6.000 – 7.000 yen/ngày (729.000 - 924.000 VNĐ). Dù cho làm việc 20 ngày/tháng, một ngày 8 giờ, giỏi lắm lao động công nhật chỉ kiếm được 100.000 yen (13,2 triệu VNĐ). Với giá cả sinh hoạt đắt đỏ ở Nhật, đó là mức lương bèo bọt. Nhưng làm gì có chuyện họ luôn luôn có được may mắn đó.

Điều kiện làm việc của những người công nhật thật khổ sở. Nhiều người thường xuyên hít phải bụi amian độc hại. Họ phải xuất tiền túi mua mặt nạ chống bụi ở các hiệu thuốc tây. Không có giày an toàn lao động, họ dễ bị đinh đâm vào bàn chân xuyên qua đế giày.

Một hôm, trên đường đến sở làm bằng xe điện ngầm, Hoshino thấy một thanh niên bới thùng rác ở nhà ga trung tâm Yokohama. Trái tim anh nặng trĩu vì anh phát hiện ra người ấy từng được anh gửi đi làm công nhật. Anh tự hỏi phải chăng sở làm của anh là “nhà máy sản xuất những người vô gia cư”.

Cùng với một đồng nghiệp, anh yêu cầu giám đốc cải thiện điều kiện làm việc. Các cuộc thương lượng không mang lại kết quả nào. Tệ hơn nữa, đồng nghiệp của anh bị đuổi việc. Hoshino cùng nhiều nhân viên khác làm đơn kiện công ty của anh ra tòa án Yokohama, yêu cầu họ trả lương làm thêm giờ. Sau đó, họ thành lập nghiệp đoàn, kêu gọi những người lao động công nhật gia nhập. Đây là tổ chức nghiệp đoàn kiểu mới, không có ban chấp hành trung ương và tập trung phát triển mạnh ở cơ sở. Mỗi cơ sở là một nghiệp đoàn tiến hành đàm phán với giới chủ một cách độc lập nhưng thông tin được chia sẻ trong tất cả các nghiệp đoàn.

Sau nhiều vòng đàm phán với ban lãnh đạo công ty, nghiệp đoàn có được chữ ký của giám đốc vào một thỏa ước cải thiện điều kiện làm việc cho tất cả lao động công nhật. Từ đó, họ được hưởng chế độ nghỉ có lương và bảo hiểm đặc biệt. Mùa xuân vừa qua, thay vì yêu cầu tăng lương cho nhân viên hợp đồng dài hạn, nghiệp đoàn yêu cầu tăng lương cho lao động công nhật và lao động bán thời gian.

Nghiệp đoàn, Internet và điện thoại di động

Các tổ chức nghiệp đoàn kiểu mới nói trên phát triển mạnh trong mấy năm trở lại đây. Nguyên nhân, từ năm 1999 trở về trước, chính phủ chỉ cho phép một số xí nghiệp, nhà máy sử dụng lao động bán thời gian được quy định bởi sắc luật năm 1986. Từ năm 1996 trở về sau, luật này được mở rộng sang nhiều khu vực sản xuất khác. Năm 2003, đến phiên các nhà máy chế biến cũng được quyền sử dụng lao động bán thời gian. Đây là một hình thức sử dụng lao động linh hoạt, giảm chi phí sản xuất và nâng cao sức cạnh tranh của xí nghiệp, nhà máy. Đồng thời, nó cũng sinh ra một lớp lao động trẻ không có việc làm ổn định, một “thế hệ những kẻ thất thế”.

Hậu quả của bộ luật 1986 là số lao động bán thời gian ngày càng lớn, hiện nay chiếm 1/3 số người trong tuổi lao động. Khó khăn lớn nhất của lực lượng lao động này là không thể vào tổ chức nghiệp đoàn chính quy vì tổ chức này chỉ dành cho lao động chính thức. Nếu họ rục rịch thành lập tổ chức nghiệp đoàn riêng để đấu tranh thì xí nghiệp, nhà máy có thể dựa vào đó để sa thải họ.

Tức nước vỡ bờ, giờ đây những người lao động không có gì để tự vệ đó đang tập hợp lại trong các tổ chức nghiệp đoàn kiểu mới của dân lao động bán thời gian dạng freeter và NEET (lao động không qua trường lớp đào tạo nghề). Tháng 9-2006, những người lao động chân tay làm những nghề 3D (D, tiếng Pháp, có nghĩa là khắc nghiệt, kinh tởm và nguy hiểm) cũng tổ chức nghiệp đoàn riêng mang tên Nghiệp đoàn lao động phổ thông.

Điện thoại di động và Internet được sử dụng rộng rãi trong các nghiệp đoàn kiểu mới. Đây cũng là một nét mới đặc trưng của các tổ chức lao động này. Tại quận Shibuya, Tokyo, chiều nào người ta cũng thấy rất nhiều thanh niên tụ tập dưới chân tháp 109. Đó là “phòng họp” của các thành viên nghiệp đoàn thanh niên vùng Tokyo. Họ gọi nhau đi họp bằng tin nhắn SMS điện thoại di động.

Cuộc họp diễn ra ngoài trời. Tổng thư ký nghiệp đoàn, anh Makoto Kawazoe, đứng chủ trì cuộc thảo luận chừng 10 phút, để giải quyết một vấn đề cụ thể nào đó. Đề tài thảo luận rất đa dạng. Các thành viên nắm bắt được rất nhiều thông tin và tự do trao đổi ý kiến. Tình đoàn kết nhờ vậy càng được thắt chặt.

Đoàn kết hoặc là chết xưa nay nghe nhiều có thể là nhàm chán đối với một số người nào đó. Nhưng đối với dân freeter và lao động phổ thông Nhật ngày nay, hai chữ đoàn kết đó vẫn tràn trề sức sống.