Tai tiếng Monsanto: Hồi chuông cảnh tỉnh cho Việt Nam

Trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động ngày 14-8, ông Hoàng Trung, Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật (BVTV) - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT), cho biết tại Việt Nam hiện nay, các sản phẩm thuốc BVTV có hoạt chất glyphosate hầu hết do Monsanto phân phối cho các doanh nghiệp khác.

Tranh cãi kịch liệt

Trên thế giới, glyphosate đã có lịch sử sử dụng hơn 40 năm và được 160 quốc gia cho phép. Riêng ở Việt Nam, theo Cục BVTV, lượng glyphosate sử dụng rất lớn, mỗi năm khoảng 30.000 tấn, chiếm 30% lượng thuốc BVTV nói chung và chiếm 60% trong nhóm thuốc trừ cỏ. Glyphosate được sử dụng rộng rãi nhất để phòng trừ cỏ dại trên các loài cây chủ lực như cà phê, cao su, chè, mía, lúa, trái cây, bắp...

Theo ông Nguyễn Văn Thiệu, Phó Chủ tịch Hội Doanh nghiệp sản xuất kinh doanh thuốc BVTV Việt Nam (VIPA), các cơ quan quản lý ngành đã có kế hoạch cấm glyphosate ở Việt Nam và lấy ý kiến của các bên liên quan.

"Dư luận chung về thuốc diệt cỏ đang không tốt. Nhất là sau khi xảy ra vụ việc ở Lào Cai hồi đầu năm, bà con nông dân miền cao sử dụng thuốc diệt cỏ không đúng cách làm trôi xuống đồng bằng đã gây ra vài vụ ngộ độc. VIPA đã có văn bản trình bày quan điểm về việc loại bỏ hoạt chất này gửi đến Cục BVTV theo hướng chưa nên bỏ. Hiện tại, thuốc diệt cỏ có hoạt chất glyphosate được nông dân tin dùng do hiệu quả cao và giá rẻ. Trên thị trường chỉ có một loại thuốc diệt cỏ khác có khả năng thay thế glyphosate nhưng giá cao hơn rất nhiều. Nếu cấm hẳn glyphosate thì sẽ dẫn đến tình trạng độc quyền, đẩy giá loại thuốc này. Ngoài ra, nếu loại bỏ chất glyphosate thì cơ quan quản lý cần đưa ra lộ trình để các công ty giải quyết hết số thuốc tồn đọng trong kho." – ông Thiệu nêu ý kiến.

Hiệu quả kinh tế cũng là một lý do mà giới nông dân Anh dè chừng về lệnh cấm glyphosate, theo báo Sydney Morning Herald (Úc). Ông Guy Smith, Phó Chủ tịch Nghiệp đoàn Nông dân quốc gia Anh, thừa nhận glyphosate giúp sản lượng lương thực cao hơn, giá cả lương thực thấp hơn và cắt giảm các chất khí thải gây hiệu ứng nhà kính qua việc giảm sử dụng máy kéo. Ngoài ra, tiến sĩ C D Mayee, cựu Giám đốc Viện Nghiên cứu Bông vải Trung ương Ấn Độ (CICR), xác nhận có 180 công trình nghiên cứu khẳng định glyphosate an toàn.

Dù vậy, PGS-TS Nguyễn Thơ, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kỹ thuật BVTV Việt Nam (VNPPA), vẫn khẳng định vụ Monsanto bị tuyên bồi thường 289 triệu USD là hồi chuông cảnh tỉnh cho Việt Nam. "Tình trạng lạm dụng thuốc BVTV, nhất là thuốc diệt cỏ, của Việt Nam rất nghiêm trọng, gây thoái hóa đất, ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe của người dân. Điều đau lòng là tỉ lệ mắc ung thư đang cao ở các vùng nông thôn, miền núi hẻo lánh, nơi không bị ô nhiễm công nghiệp mà bị ảnh hưởng bởi chính hóa chất dùng trong nông nghiệp" - PGS-TS Thơ nhấn mạnh.

Ông cảnh báo thêm việc sử dụng thuốc BVTV bừa bãi cũng gây tồn dư trên nông sản, làm đầu ra khó khăn trong khi Việt Nam đang kêu gọi phát triển nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ. "Do đó, Việt Nam cần mạnh dạn cấm thuốc diệt cỏ glyphosate càng sớm càng tốt. Nên nhớ, Monsanto cũng là nhà sản xuất chất độc da cam mà quân đội Mỹ đã sử dụng trong chiến tranh Việt Nam và hậu quả vẫn nặng nề đến ngày nay" - PGS-TS Thơ nói.

Phun thuốc diệt cỏ ở Đồng Tháp Ảnh: NGỌC TRINH

Chống nhiều hơn

Quan điểm coi trọng sức khỏe người dân được nhiều chuyên gia quốc tế chia sẻ. Bà Carey Gillam - Giám đốc nghiên cứu tại Right to Know (Mỹ), tổ chức phản đối các sinh vật biến đổi gien - quả quyết rằng đã đến lúc nhà chức trách trên toàn cầu hành động để bảo vệ sức khỏe công chúng chứ không phải lợi nhuận doanh nghiệp.

Rất nhanh chóng, chính phủ Pháp đã hoan nghênh "phán quyết lịch sử" tại Mỹ và Tổng thống Emmanuel Macron tuyên bố nước ông sẽ cấm glyphosate trong vòng 3 năm tới. Ông Laurent Pinatel, phát ngôn viên Tổng Liên đoàn Nông dân ở Pháp, cũng khẳng định bản án đối với Monsanto là "bằng chứng cho thấy phải chấm dứt việc sử dụng các thuốc diệt cỏ". Còn bà Suzanne Dalle, đặc trách về nông nghiệp trong tổ chức Hòa Bình Xanh Pháp, kêu gọi người dân tiếp tục đấu tranh để chất glyphosate bị cấm hoàn toàn ở Pháp và châu Âu.

Bên ngoài châu Âu, một thẩm phán ở Brazil gần đây đã đình chỉ việc sử dụng thuốc diệt cỏ có glyphosate. Trong khi đó, báo Times of India đưa tin các nhà hoạt động ở Ấn Độ cho rằng đến lúc nhà chức trách nước này thức tỉnh và cấm hóa chất gây tranh cãi nói trên. Thủ lĩnh Nghiệp đoàn Nông dân Shetkari Sangathana, ông Vijay Jawandhia, cho rằng glyphosate gây hại như thuốc lá, đồng thời ủng hộ việc áp dụng các biện pháp với glyphosate tương tự đối với thuốc lá. Các bang Andhra Pradesh và Telangna đã ra lệnh hạn chế bán glyphosate trong mùa cây bông vải tăng trưởng.

Quay lại Việt Nam, trước lo ngại không có giải pháp thay thế khi cấm thuốc trừ cỏ glyphosate, PGS-TS Nguyễn Thơ nhấn mạnh trên thực tế Việt Nam đã có nhiều mô hình trồng trọt không trừ cỏ mà nuôi cỏ để bảo vệ đất, tránh xói mòn và bổ sung chất hữu cơ cho đất. "Tiếc rằng những mô hình này chưa được nhân rộng nên ít người biết trong khi các tập đoàn hóa chất lại chi tiền khủng để rỉ vào tai nông dân về việc sản xuất nông nghiệp là phải dùng thuốc diệt cỏ" - vị PGS-TS bày tỏ.

Kỳ tới: Án lệ cho vụ kiện chất độc da cam