Tây Ban Nha đã thua

Tây Ban Nha đang gặp khủng hoảng nhưng dường như thủ tướng nước này lại phủ nhận điều đó.

Cuộc trưng cầu dân ý đòi độc lập cho khu vực Catalonia vừa mới diễn ra đã cho thấy rõ rằng Tây Ban Nha đang trong tình trạng hỗn loạn.

Thế nhưng, cả những người tiến hành cuộc bỏ phiếu lẫn phe phản đối đều hoàn toàn không thể lường trước cảnh tượng tại các điểm bỏ phiếu: Cảnh sát chống bạo động dùng dùi cui đánh đập những người phản đối hòa bình, nắm tóc cử tri lôi ra ngoài hoặc ném họ xuống cầu thang, bắn đạn cao su để giải tán đám đông.

Hậu quả tức thì của tình trạng bạo lực nói trên là hàng trăm người bị thương, theo nhà chức trách Catalonia, và ít nhất 11 cảnh sát bị thương, theo chính phủ trung ương Tây Ban Nha.

Ảnh hưởng rộng lớn hơn là cú sốc vượt ra ngoài khu vực Catalonia và cả Tây Ban Nha. Gần như chắc chắn là bạo lực sẽ thúc đẩy một số người dân Catalonia có thái độ thờ ơ hoặc phản đối độc lập chuyển sang theo đuổi mục tiêu này. Ai lại chấp nhận sự cai quản bởi một nhà nước như thế - nhiều người đang đặt câu hỏi.

Thế nhưng, phản ứng của ông (Thủ tướng) Mariano Rajoy, trong bài phát biểu với toàn dân, thật đơn giản: Chẳng có cuộc trưng cầu ý dân nào diễn ra và cũng chẳng có vấn đề nào xảy ra cả - cảnh sát đã hành động với "sự kiên quyết và ôn hòa". Trách nhiệm đối với tất cả những gì đã xảy ra đều thuộc về chính quyền Catalonia.

Tây Ban Nha đang phải trả giá cho quyết tâm của ông trong việc ngăn chặn cuộc bỏ phiếu trái phép bằng những phương thức thô bạo và bằng bất cứ giá nào. Những phát biểu mới nhất của ông nhiều khả năng chỉ châm thêm dầu vào lửa mà thôi.

Oái oăm là những người theo chủ nghĩa dân tộc ở Catalonia hàm ơn ông về phần lớn thành công của họ trong những năm gần đây.Cuộc khủng hoảng tài chính ở Tây Ban Nha đã châm ngòi cho sự bùng nổ của phong trào đòi độc lập, khiến nhiều người trong khu vực thịnh vượng này cảm thấy họ phải trả nhiều hơn một cách không công bằng.

Sự thay đổi tâm trạng của công chúng càng được đẩy nhanh khi tòa án hiến pháp điều chỉnh một bản hiến chương có nội dung trao thêm quyền lực cho các khu vực - và đã được quốc hội Tây Ban Nha thông qua - sau khi Đảng Nhân dân của ông Rajoy đòi hỏi điều này.

Sự ủng hộ độc lập lên đến đỉnh điểm vào năm 2013, với tỉ lệ 49%. Những người theo chủ nghĩa dân tộc ở Catalonia - chỉ chiếm đa số mong manh ở nghị viện khu vực - đã thúc đẩy cuộc bỏ phiếu hôm 1-10 dù nó đối mặt với sự phản đối đáng kể; những người Catalonia muốn tiếp tục thuộc về Tây Ban Nha không nghĩ đến chuyện đi bỏ phiếu.

Tòa án hiến pháp Tây Ban Nha phán quyết cuộc trưng cầu ý dân là bất hợp pháp và ra lệnh dừng tiến hành nó. Thế nhưng, phản ứng mạnh tay của ông Rajoy chỉ càng khiến những người muốn ly khai có thêm động lực.

Biểu tình ở TP Barcelona hôm 3-10 Ảnh: REUTERS

Chính phủ trung ương Tây Ban Nha đã tịch thu 10 triệu phiếu bầu, bắt giam những quan chức chủ chốt, làm gián đoạn những công nghệ dùng để kết nối các phòng phiếu, hỗ trợ việc kiểm phiếu và bỏ phiếu trên mạng, ngăn chặn và đưa cử tri ra khỏi các điểm bỏ phiếu và tịch thu các thùng phiếu.

Đáp lại, giới chức Catalonia kêu gọi cử tri in lá phiếu tại nhà, đồng thời tuyên bố họ có thể bỏ phiếu ở bất cứ địa điểm nào họ muốn.

Dù cho phe đòi độc lập có tuyên bố gì đi nữa, kết quả trưng cầu ý dân đều không ràng buộc về pháp lý và đạo lý: Kết quả kiểm phiếu dù có thế nào vẫn không thể thực sự đại diện cho ý nguyện của toàn bộ người dân khu vực Catalonia. Như thế, hai bên đã tạo ra một cuộc bỏ phiếu gây nhiều tranh cãi, còn kết quả thì vô nghĩa.

Phát biểu của ông Rajoy - được đưa ra khi Thủ tướng Bỉ Jeremy Corbyn và ông Guy Verhofstadt, thành viên Nghị viện châu Âu, lên án bạo lực ở Catalonia, dù hầu hết nước thành viên Liên minh châu Âu (EU) tìm cách đứng ngoài chuyện này - nhiều khả năng sẽ kích động những người theo chủ nghĩa dân tộc lên án sự độc đoán và châm ngòi cho những phàn nàn về hành động đàn áp ý chí của khu vực Catalonia.

Thế nhưng, dù thủ lĩnh khu vực Catalonia Carles Puigdemont đã đúng khi nói nhà nước Tây Ban Nha "thiệt hại nhiều hơn", lời khẳng định của ông rằng Catalonia đã chiến thắng cũng chỉ đúng một nửa.

Hầu hết người dân Catalonia đều muốn vừa tiến hành trưng cầu ý dân vừa ở lại trong một đất nước thống nhất. Lâu nay, họ không được đối xử tốt bởi cả nhà nước lẫn phong trào đòi độc lập.

Ông Verhofstadt hối thúc xuống thang căng thẳng, một giải pháp được thương thảo bởi tất cả các bên, trong đó có cả phe đối lập ở Catalonia và sự tôn trọng hiến pháp, pháp luật đất nước. Những gì ông này nói là đúng. Việc tìm được cách thoát khỏi sự hỗn loạn này đòi hỏi sự sẵn sàng lắng nghe, trong đó quan trọng nhất là lắng nghe người Catalan.