Vì sao triệu phú Mỹ thích làm từ thiện?

Người giàu nhất hành tinh Bill Gates, 52 tuổi, hiện đứng đầu quỹ từ thiện lớn nhất thế giới - Quỹ BMG, lập năm 2000 - sau khi góp vào đấy nhiều tỉ USD. Quỹ này năm 2006 có vốn 33,7 tỉ USD. Qua dự án tiêm chủng phòng dịch, Quỹ BMG đã cứu được 700.000 mạng người tại các nước nghèo. Họ cũng hoàn thành dự án trang bị máy tính và nối mạng cho 11.000 thư viện ở Mỹ. Vợ chồng Bill Gates cùng ca sĩ Bono được tạp chí Time chọn là Nhân vật của năm 2005 chính là do họ có thành tích lớn trong công tác từ thiện.

Truyền thống và mốt thời thượng

Người giàu ở Mỹ có truyền thống làm từ thiện, có thể nói đó là một mốt thời thượng. Tỉ phú dầu lửa J. D. Rockefeller Jr. (1874-1960) có câu nói nổi tiếng “Chết trong giàu sang là cái chết ô nhục”. Bằng việc lập ra Quỹ Rockefeller (năm 1913) với sứ mệnh “Xúc tiến đời sống hạnh phúc của loài người khắp thế giới”, ông và cha mình đã biến Công ty Standard Oil từ một cỗ máy làm giàu lớn nhất thế giới thành một cỗ máy phân phối lòng từ thiện lớn nhất trong lịch sử. Sau thế chiến II, ông hiến khu đất rộng cực kỳ giá trị giữa thành phố New York cho Liên Hiệp Quốc xây trụ sở, nhờ đó chính phủ Mỹ mới thực hiện được lời hứa đặt trụ sở Liên Hiệp Quốc tại Mỹ. Ông còn bỏ tiền sửa chữa các dãy phố cũ ở New York để cho người nghèo thuê với giá rẻ. Bốn thế hệ nhà Rockefeller đã hiến cả chục tỉ USD (theo thời giá hiện nay) cho mục đích từ thiện. Quỹ Rockefeller hiện có tài sản 3,2 tỉ USD.

Năm 1914, vua ô tô Henry Ford (1863-1947) đưa ra một quyết định làm cả nước Mỹ ngạc nhiên: Nâng lương cơ bản của công nhân trong Công ty Ford Motor từ 2,4 USD cho một ngày làm việc 9 giờ lên 5 USD cho một ngày làm việc 8 giờ. Năm 1936, ông và con trai lập Quỹ Ford, góp vào đấy phần lớn cổ phần của hai người trong Ford Motor, là quỹ từ thiện lớn nhất thế giới hồi đó; chủ yếu làm các lĩnh vực dân số, thực phẩm, viễn thông, nghệ thuật, môi trường v.v... Quỹ hiện có tài sản 10,6 tỉ USD.

Người ta gọi Henry Ford là người theo chủ nghĩa xã hội. Ông cùng Bill Gates được tạp chí Time chọn là hai nhà công nghiệp tiêu biểu của thế kỷ 20, một đại diện cho công nghiệp chế tạo, một đại diện cho công nghiệp tri thức.

Người giàu thứ hai thế giới là Warren Buffett, 77 tuổi, tháng 6-2006 tuyên bố góp vào Quỹ BMG 10 triệu cổ phần (CP) của ông trong Công ty Berkshire Hathaway (thời giá lúc ấy là 30,7 tỉ USD) theo cách mỗi năm chuyển cho BMG 5% số CP hiện có. Năm 2006 đã chuyển 500.000 CP hoặc 1,6 tỉ USD, năm 2007 sẽ chuyển 475.000 CP (5% của 9,5 triệu), năm 2008 – 451.250 CP...

Thuế quá nặng

Không thể nói người Mỹ hăng hái làm từ thiện vì họ giàu mà là do họ có truyền thống hào hiệp chia sẻ thành quả lao động của mình – một sự thể hiện tư tưởng yêu tự do dân chủ bình đẳng và thói quen đùm bọc lẫn nhau có từ tổ tiên họ, những người mạo hiểm vượt Đại Tây Dương tới châu Mỹ tìm cuộc sống tự do – cái gọi là truyền thống trong hiểm nghèo.

Sống trên một đất nước của các cơ hội, hầu hết người giàu ở Mỹ đều từ tay trắng làm nên, do đó họ dễ thông cảm với những người không gặp may. Tuy tư tưởng bình đẳng tự do dân chủ rất được sùng bái, song người Mỹ chú trọng bình đẳng về cơ hội chứ không phải là bình đẳng về hưởng thụ. Người Mỹ không có thói quen cho con cháu hưởng toàn bộ gia tài họ làm ra, vì như thế chỉ làm chúng hư hỏng, mất ý chí tự cường tự lập, được coi là nguồn gốc của sự giàu có. Hệ thống luật pháp Mỹ không cho phép làm giàu một cách bất hợp pháp và khuyến khích hoạt động từ thiện.

Thuế cũng là một động lực. Luật thuế thu nhập kiểu lũy tiến yêu cầu người thu nhập cao phải nộp thuế rất nặng. Thu nhập và tài sản của người giàu (và quan chức) đều công khai, tài sản của người đặc biệt giàu thường được công bố trên báo chí, tạo ra sức ép khiến họ không thể thờ ơ với hoạt động từ thiện. Viện Giving thành lập năm 1935 theo dõi hoạt động từ thiện và đưa ra các báo cáo hằng năm về lĩnh vực này. Những việc đó đã thúc đẩy công tác từ thiện

Thuế tài sản đánh vào người giàu có thuế suất cao tới 55% đối với các tài sản lớn, là một hình thức tái phân phối hợp lý của cải xã hội, khiến cho nhiều người không dám thừa kế tài sản lớn (có người gọi là thuế chết, hàm ý bắt người chết nộp thuế). Khi ấy, cách khôn ngoan nhất là cúng tài sản đó cho xã hội. Năm 1999 khoản thu thuế di sản lên tới 30 tỉ USD.

Làm từ thiện có lãi

Một điều thú vị là người làm từ thiện có khi lại lãi to. Khi tặng 1 tỉ USD cho Liên Hiệp Quốc, Ted Turner nói: “Tôi phát hiện thấy là mình càng làm nhiều việc tốt thì càng thu được lắm tiền.” Quả vậy, từ đó tài sản của ông tăng nhanh: riêng việc mua lại American Online đã tăng 3 tỉ USD. Năm 2001, tài sản của Ted lên đến 9 tỉ USD.

Tỉ phú Murdoch tuy đã cúng 10 triệu USD để xây một nhà thờ tại Los Angeles, nhưng số tiền này quá ít nên bị thiên hạ chê cười. Cho nên trước kia ông này giàu hơn Ted nhưng đến năm 2001 thì lại nghèo hơn 1 tỉ USD.

Robert Reich sau vài lần góp tiền làm từ thiện thấy tiền lại quay về, vì người ta cảm tình hơn với ông. Tên ông được ghi trên cổng Trung tâm Khoa học Los Angeles, ai đi qua cũng thấy. Nhờ cúng tiền cho nghiên cứu ung thư, ông là người đầu tiên được một công ty dược phẩm mời đầu tư. Lúc đầu ông chỉ góp 1 triệu USD, nay đã tăng 7 lần. Sau khi công ty ấy tham gia thị trường chứng khoán, ông lãi 30 triệu USD. Reich tổng kết: Mỗi 1 USD bỏ vào làm từ thiện có thể thu lại 1,2 ~ 2 USD.