Vụ kiện gây chấn động Nhật Bản

Nichia Corp, tập đoàn Nhật Bản sản xuất điện cực phát ánh sáng xanh (blue LED), hồi cuối tuần qua đã đồng ý đền bù gần 840 triệu yen (khoảng 127,6 tỉ đồng VN) cho cựu nhân viên Shuji Nakamura để chấm dứt vụ kiện gây chấn động Nhật Bản. Số tiền này gồm 608 triệu yen cho nỗ lực phát minh ra công nghệ sản xuất blue LED và 230 triệu yen bồi thường chậm. Ông Nakamura, 50 tuổi, hiện là giáo sư Trường Đại học California, miễn cưỡng chấp nhận vì số tiền ông đòi bồi thường lên đến 20 tỉ yen. Dù vậy, 840 triệu yen là số tiền bồi thường lớn nhất trong lịch sử nước Nhật mà một nhân viên nhận được từ trước đến nay.

Theo đơn kiện của ông Nakamura ông làm cho Nichia ở Tokushima từ năm 1990 đến 1999. Trong năm 1990, ông phát minh ra công nghệ chế tạo blue LED, một thiết bị bán dẫn mang tính đột phá trong thập niên 1990. Blue LED là thiết bị bán dẫn cho phép phát ánh sáng xanh khi có dòng điện đi qua. Trong khi thiết bị bán dẫn phát ánh sáng đỏ và xanh lục được phát minh cách đây hơn 20 năm, việc phát minh ra blue LED gặp nhiều trở ngại và các nhà khoa học dự kiến nó sẽ chậm ra đời. Nhưng với phát minh của ông Nakamura, Nichia nhanh chóng sản xuất và tung ra thị trường để ngày nay, blue LED được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực điện, điện tử, kỹ thuật số. Và từ một công ty nhỏ ở Nhật Bản, Nichia trở thành tập đoàn độc quyền sản xuất blue LED. Theo thống kê của Nihon Keizai Shimbun, doanh số về blue LED của Nichia trong năm 2005 ước tính đạt con số kỷ lục 212 tỉ yen, tăng gấp 13 lần so với lúc bắt đầu tung sản phẩm này ra thị trường năm 1993.

Trong đơn kiện, Nakamura ước tính công ty cũ của mình thu được lợi nhuận 120,8 tỉ yen từ việc sở hữu độc quyền công nghệ sản xuất blue LED cho đến năm 2010, thời điểm mẫu độc quyền sản phẩm hết hạn. Ngoài phát minh ra công nghệ sản xuất blue LED, ông Nakamura còn góp sức trong 159 phát minh nhỏ khác cho Nichia. Vậy mà khi ông nghỉ việc vào năm 1999, Nichia chỉ bồi thường cho ông 20.000 yen, điều khiến không chỉ ông mà dư luận phẫn nộ.

Vụ kiện này thu hút sự chú ý không chỉ của các ngành công nghiệp Nhật Bản mà còn của cả nước Nhật, vì nó buộc người Nhật phải đánh giá lại vai trò của cá nhân trong các công ty nói chung và công lao của các kỹ sư, nhà chế tạo trong các doanh nghiệp nói riêng. Vụ kiện cũng buộc các doanh nghiệp xem xét lại quy định bồi thường cho những nhân viên có sáng kiến táo bạo, điều ít được chú ý trong quá khứ nhưng giờ đây đang đóng vai trò quan trọng trong thời buổi đề cao quyền sở hữu trí tuệ.

Dù vụ kiện đã được giải quyết, nhưng nó tiếp tục để lại nhiều câu hỏi cho dư luận. Báo chí Nhật Bản thắc mắc: Dựa vào đâu tòa án tối cao phán quyết Nichia chỉ bồi thường 5% (608 triệu yen) lợi nhuận của blue LED? Ngoài ra, vụ kiện của ông Nakamura sẽ là một bước đột phá lịch sử cho làn sóng các vụ kiện tương tự tại Nhật Bản. Hành động của ông Nakamura cũng được xem là cuộc chiến đấu anh dũng của một cá nhân chống lại một tổ chức, điều vốn trước đây được xem là “kẻ phản bội” ở Nhật. Tờ Nihon Keizai Shimbun, trong bài xã luận ngày 12-1, ca ngợi vụ kiện này và xem nó là “đóng góp quan trọng cho sự thắng thế của những phát minh thuộc về nhân viên và đưa vấn đề này ra công luận”. Báo cũng cho rằng phán quyết của tòa án tối cao Tokyo là “hành động khởi đầu buộc các chủ doanh nghiệp phải cải thiện quy định bồi thường và đối xử với những nhà phát minh”.

Trong lúc đó, nhiều tập đoàn lớn đang lập hệ thống nội bộ để xem lại thỏa thuận bồi thường giữa chủ và nhân viên liệu có hợp lý hay không, để tránh những vụ kiện kiểu Nakamura. Chính phủ Nhật cũng sửa đổi Luật Sáng chế để tạo hành lang pháp lý cho những vụ kiện tương tự.