Bóng hồng thầm lặng

Đêm 30-4-1975. Trước áp lực nghẹt thở của quân cách mạng, không còn đường lùi, thiếu tướng Nguyễn Khoa Nam, tư lệnh Vùng 4 chiến thuật - Quân đoàn 4 ngụy, đã dùng súng tự sát tại tư dinh ở Cần Thơ. Lúc y đang ngắc ngoải, một phụ nữ đã ập vào tước súng. Người phụ nữ này chính là Phan Thị Báu (Năm Báu), Đội trưởng Đội An ninh đô thị Cần Thơ.

Một thuở oai hùng

Ngôi nhà nằm sâu trong một con hẻm trên đường Pasteur - TPHCM luôn yên ắng, vắng vẻ. Lần nào đến, tôi cũng thấy bà nửa nằm nửa ngồi, khi trên giường, lúc ở ghế, lần mò đọc lại những trang ghi chép cách nay 20 năm về khoảng đời hoạt động của mình.

Người phụ nữ oai hùng một thuở giờ đã là cụ bà 82 tuổi. “Tôi bị nhiễm chất độc da cam và bị hàng loạt vết thương từ hồi chiến tranh. Càng về già, tôi càng khó cử động, có khi phải nằm liệt  trên giường” – bà Năm Báu phân trần.

Sinh ra trong một gia đình cố nông nghèo khó cùng cực ở Rạch Giá, năm 13 tuổi, cô bé Phan Thị Báu đã chịu nỗi đau mất mẹ. Cha và các anh trốn theo cách mạng, mình Báu phải gồng mình nuôi 5 em, nhỏ nhất chưa đầy 2 tuổi. Năm 1943, khi mới 15 tuổi, Tỉnh ủy Rạch Giá về đóng cơ quan gần nhà và Báu được nhận vào làm giao liên.

Bà Năm Báu thổ lộ: “Lúc đó, tôi đâu nghĩ mình theo cách mạng, chỉ thấy các anh chị ở cơ quan tỉnh ủy thật tốt, thật chân tình nên họ giao gì thì mình ráng làm bằng được”. Năm 1945, Báu được kết nạp Đảng. Tháng 8-1945, cô tham gia cướp chính quyền tại huyện Giồng Riềng và được bầu vào Ủy ban Cách mạng lâm thời xã Ngọc Chúc.

Năm 1950 - 1952, Năm Báu được điều động qua công tác tại huyện Ô Môn B - Cần Thơ. Khi cơ quan Tỉnh ủy Cần Thơ về đóng tại xã Ngọc Hòa, Năm Báu được tổ chức tin tưởng điều về xã này nắm xã đội và công an để làm nhiệm vụ bảo vệ căn cứ. Giữa năm 1953, Năm Báu đã chỉ huy lực lượng tại chỗ chống trận càn lớn của địch, được tỉnh ủy tặng danh hiệu “Nữ chiến sĩ giết giặc”.

Bà Phan Thị Báu ghi chép lại khoảng đời hoạt động sôi nổi của mình. Ảnh: HỒNG THÚY

Năm 1954-1956, khi cơ quan Liên Tỉnh ủy Tây Nam Bộ bí mật đóng tại Long Mỹ - Cần Thơ, Năm Báu được phân công nhiệm vụ đặc biệt: Làm huyện ủy viên, lo bảo vệ căn cứ này.

Bà Năm Báu hồi tưởng: “Tôi có trách nhiệm nắm tình hình hoạt động của địch, bảo vệ điểm để anh Võ Văn Kiệt, khi đó là thường trực liên tỉnh ủy, làm việc. Nhiều đêm, anh làm việc đến hơn 23 giờ mới nghỉ, còn tôi đến cơ sở hợp pháp ngủ. Một đêm, khi về đến cơ sở, tôi bị địch phát hiện lùng xét nhà, phải trốn ra chuồng heo nằm. Sau đó, đêm đêm tôi phải trốn vào một nghĩa địa, đào hố ngủ một mình”.

Năm 1957, Năm Báu được điều động về Rạch Giá để xây dựng lực lượng an ninh mật bảo vệ cơ quan tỉnh ủy. Đầu năm 1958, liên tỉnh ủy phân công cô làm huyện ủy viên Huyện ủy Châu Thành - Sóc Trăng và nhận nhiệm vụ bảo vệ căn cứ cơ quan liên tỉnh ủy đóng tại đây.

Năm sau, Năm Báu qua làm Bí thư Huyện ủy Kế Sách, lúc này thuộc Cần Thơ. Ở Kế Sách, Năm Báu được phân công phát động quần chúng nổi dậy khởi nghĩa thí điểm vùng xung yếu, giải phóng được 3 xã. Cuộc nổi dậy ở Kế Sách gây tiếng vang lớn trong vùng. Tại Hội nghị Đại biểu Quân sự toàn tỉnh Cần Thơ năm 1961, Năm Báu được nhận danh hiệu “Chiến sĩ giết giặc”.

Năm 1962, Năm Báu được điều động về Tỉnh ủy Cần Thơ. Từ năm 1963, cô về Khu ủy Tây Nam Bộ phụ trách phó ban nông vận, ủy viên bảo vệ chính trị khu; xây dựng căn cứ ven biển để bảo vệ kho vũ khí từ miền Bắc chuyển vào theo đường biển. “Tại đây, tôi đã dính chất độc da cam do máy bay Mỹ rải xuống đến 9 lần” – bà Năm  Báu cho biết.

Cuối năm 1970, Khu ủy Tây Nam Bộ điều Năm Báu về Ban An ninh khu, phụ trách an ninh đô thị. Cuối năm 1973, Bí thư Khu ủy Vũ Đình Liệu phân công Năm Báu xây dựng lực lượng chuẩn bị tấn công đầu não địch ở Cần Thơ.

“Các anh lãnh đạo khu ủy phân cho tôi nhiệm vụ tối mật: Dùng mọi biện pháp tiêu diệt tướng địch Nguyễn Khoa Nam. Tôi đã xuống tóc, đóng vai ni cô, tiếp cận dinh tư lệnh Vùng 4 để truy sát tướng Nam” – bà Năm Báu kể.

Xa lìa người thân

Đầu năm 1959, Năm Báu thành hôn với Chánh Văn phòng Liên Tỉnh ủy Tây Nam Bộ Nguyễn Văn Nam. Ở với nhau chưa được 20 ngày, vợ chồng họ phải xa nhau để nhận nhiệm vụ. “Chúng tôi có được 3 con nhưng đều phải xa chúng ngay từ khi mới sinh để nhận công tác. Trong đó, đáng nhớ nhất là lần xa đứa con đầu lòng Nguyễn Phước Hưng” – bà Năm Báu bộc bạch.

Năm Báu mang thai con đầu lòng được 2 tháng thì bị địch bắt cùng 2 cán bộ khác ở Kế Sách. Khi tìm cách thoát thân và giải cứu cho đồng đội, cô bị động thai do liên tục té ngã. Sau đó, lúc địch hành quân đánh phá ác liệt các căn cứ cách mạng, Năm Báu lại trở dạ.

“Tôi phải nhờ mẹ một người giao liên ở Huyện ủy Kế Sách nhận làm con dâu để đưa đi sinh công khai. Ở nhà bảo sanh, vợ của tên chi khu trưởng ngụy sinh con gái và đã đánh tráo con tôi. May thay, nhiều người tốt bụng ở đó đã phát hiện nên tôi mới giành lại được con. Sau đó, dù còn rất yếu nhưng tôi phải trốn đi ngay vì sợ bị tên chi khu trưởng phát hiện”  - bà Năm Báu nhớ lại.

Bà Phan Thị Báu cải trang thành ni cô để hoạt động ở Cần Thơ từ năm 1973 đến 1975

Lúc này, địch càn quét cơ sở cách mạng khốc liệt suốt ngày đêm. Phước Hưng sinh ra chưa được 10 ngày phải dứt sữa để mẹ đi hoạt động. “Một chị nông dân ở Kế Sách nhận nuôi Phước Hưng. Tối hôm đó, tôi đang trò chuyện với chị thì địch đến. Để con lại không nỡ nhưng ẵm con theo thì làm sao chiến đấu với kẻ thù? Lòng ngổn ngang, đau đớn nhưng vì việc chung, tôi đành phải rứt ruột lìa con” - bà Năm Báu xót xa.

Chồng con là vậy, đối với cha và anh em ruột, bà Năm Báu cũng phải xa lìa hơn 20 năm, mãi đến sau ngày giải phóng miền Nam, gia đình mới có dịp gặp lại.

Chưa thấy hồi âm

Đất nước thống nhất, bà Năm Báu được giao nhiệm vụ Phó Bí thư, Chủ tịch UBND quận 1 - TP Cần Thơ. Năm 1977, bà được điều động về làm chuyên viên Ban Tổ chức Thành ủy TPHCM cho đến ngày về hưu.

Sau ngày giải phóng, qua báo công, bình công, Thành ủy Cần Thơ đã chọn khen thưởng 12 cán bộ, chiến sĩ đạt thành tích xuất sắc, trong đó có bà Năm Báu. Thành ủy nhận xét Đội An ninh đô thị Cần Thơ xứng đáng công đầu trong việc giải phóng TP.

Tiếp đó, các lãnh đạo Khu ủy Tây Nam Bộ như Vũ Đình Liệu, Lâm Văn Thê, Nguyễn Văn Cúc... đã biểu dương chiến công của bà Năm Báu trước toàn khu ủy và đề nghị Nhà  nước phong tặng bà danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang.

“Trước đây, các anh từng là lãnh đạo Trung ương Cục miền Nam và Khu ủy Tây Nam Bộ như Võ Văn Kiệt, Vũ Đình Liệu, Phạm Văn Bường, Lâm Văn Thê, Nguyễn Thành Thơ... đã yêu cầu tôi làm hồ sơ đề nghị phong anh hùng. Tôi đã gửi hồ sơ nhiều lần, trong đó có xác nhận của những vị lãnh đạo cao cấp nhưng đến giờ vẫn chưa thấy gì” – bà Năm Báu băn khoăn.