Đìu hiu bảo tàng: Cách làm không giống ai

Theo đánh giá của các chuyên gia, có một nghịch lý tồn tại là kinh phí để bảo quản hiện vật và duy trì hoạt động hằng năm cho hệ thống bảo tàng rất lớn nhưng số lượng bảo tàng hoạt động thường xuyên, hiệu quả chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Đơn điệu, thực dụng

Bảo tàng tỉnh Quảng Nam khánh thành vào cuối tháng 3-2015. Vì chạy theo tiến độ đúng dịp kỷ niệm 40 năm ngày giải phóng tỉnh Quảng Nam (24.3.1975-24.3.2015) nên sau đó, việc tổ chức hoạt động cho bảo tàng như thế nào đã không được chú trọng.

Hệ quả là từ khi khánh thành đến nay, Bảo tàng tỉnh Quảng Nam vẫn còn... thi công ngổn ngang. Cả tầng 3 của bảo tàng và hệ thống điện chiếu sáng, quạt, máy điều hòa vẫn chưa hoàn thiện. Khu trưng bày dồn vào tầng 2 nhưng chỉ có một ít hiện vật. Ông Nguyễn Nay, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Quảng Nam, thừa nhận hiện bảo tàng này vẫn chưa được bàn giao chính thức, công trình vẫn chưa nghiệm thu.

Dù đầu tư trên 2.000 tỉ đồng nhưng Bảo tàng Hà Nội hoạt động kém hiệu quả, ít người đến tham quan, tìm hiểu Ảnh: HOÀNG LAN ANH

Cách làm bảo tàng mang tính đối phó đang là hiện trạng khá phổ biến. Trên thực tế, các bảo tàng sau khi đưa vào hoạt động cũng chỉ là nơi trưng bày hiện vật lịch sử một cách đơn điệu, chứ chưa đi vào cuộc sống.

Một chuyên gia có tiếng nhận xét phần lớn chương trình trưng bày của các bảo tàng là làm theo sự kiện. Hiện vật trưng bày thì đơn điệu, theo tư tưởng chủ quan chứ không tính đến nhu cầu của người xem nên không thể tạo ra sự hấp dẫn. Nhiều bảo tàng trình bày hiện vật quá đơn giản, thậm chí thiếu cả những lời giới thiệu. Điều này là do những người liên quan chưa chịu tiếp thu, học hỏi, đổi mới cách làm bảo tàng cho hiệu quả hơn.

Có một thực tế phổ biến là vì vắng khách tham quan, doanh thu từ bán vé ít nên nhiều bảo tàng tận dụng địa điểm đắc địa để tổ chức các hoạt động kinh doanh, dịch vụ. Bảo tàng Hà Nội dành một phần phòng trưng bày tại tầng 1 làm quán cà phê phục vụ khách tham quan. Một số bảo tàng khác như Bảo tàng Phụ nữ cũng tương tự. Trong khi đó, Ban Giám đốc Bảo tàng tỉnh Quảng Nam dự định tới đây, để thu hút du khách, nơi này sẽ mở hàng loạt dịch vụ như lưu trú, ăn uống, cho thuê hội trường…

Chạy theo thành tích

PGS Nguyễn Văn Huy - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát huy giá trị di sản văn hóa, nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam - thẳng thắn cho rằng việc làm Bảo tàng Hà Nội, một công trình điển hình cho sự lãng phí, đã không được thực hành theo một quy trình khoa học đồng bộ.

Đó là Ban Quản lý xây dựng Bảo tàng Hà Nội lo toàn bộ việc xây dựng, kể cả trưng bày; còn bảo tàng chỉ là phía nhận “chìa khóa”,  không được tham gia quá trình lập đề cương, tổ chức bộ máy trưng bày. Những người có chuyên môn lại không được làm công việc chuyên môn mà chỉ chờ “chìa khóa trao tay” để quản lý và lo “giữ nhà”.

Ông Huy cho biết theo kinh nghiệm thế giới, khi xây bảo tàng là phải có kế hoạch cụ thể cho từng năm, từ lúc khởi công cho đến khi khánh thành với quy trình chặt chẽ, luôn tiến hành song song giữa việc xây dựng tòa nhà và thiết kế nội dung trưng bày. Nội dung trưng bày được chuẩn bị từ nhiều năm trước rồi mới tiến hành làm cái “vỏ” - hiểu đơn giản là có con người, hiện vật, công nghệ vận hành rồi mới xây nhà bảo tàng. Thế nhưng, chúng ta lại có “mốt” là khánh thành tòa nhà trước rồi vài năm sau mới khánh thành khu trưng bày chính (như trường hợp Bảo tàng tỉnh Quảng Nam). Theo ông Huy, đó là một cách làm không phù hợp, thiếu khoa học, chủ yếu chạy theo thành tích, gắn với các ngày kỷ niệm hay nhiệm kỳ của những vị lãnh đạo liên quan.

PGS Huy cho biết ông từng đến Ba Lan và tới thăm Bảo tàng Anne Frank, nơi lưu giữ những kỷ niệm về một cô bé 13 tuổi người Do Thái nổi tiếng với cuốn “Nhật ký Anne Frank”. Dù là một bảo tàng cá nhân do gia đình cô bé thành lập với quy mô rất nhỏ nhưng nó lại trở thành một địa điểm được rất nhiều du khách tìm đến.

Bảo tàng Anne Frank hấp dẫn vì giúp người ta hình dung được hoàn cảnh của đất nước, của các số phận con người dưới chế độ phát xít Đức một cách sinh động thông qua những kỷ vật, những câu chuyện trong cuốn nhật ký được trưng bày. Bảo tàng dù nhỏ, không cần đầu tư lớn nhưng hoạt động hiệu quả vì người ta biết cách làm cho nó sống động.

Theo ông Huy, đây cũng là điều mà phần lớn các bảo tàng ở Việt Nam chưa làm được. “Tư duy “chỉ cần cắt băng khánh thành là thành công” thực sự là cách làm không giống ai. Sẽ tốn nhiều tâm sức để hoàn thành công trình về mặt kiến trúc nhưng quan trọng là phải biết cách “thổi hồn” vào để bảo tàng “sống” được” - ông Huy đúc kết.

Kỳ tới: Làm bảo tàng kiểu Đà Nẵng