Đường sắt VN chưa đáp ứng được nhu cầu

Sau hơn 100 năm phát triển, đường sắt Việt Nam (ĐSVN) vẫn chỉ là đường độc đạo khổ đơn (1 m), không có tàu chạy suốt. Những chuyến tàu tốc hành rút ngắn được hành trình không phải chủ yếu do tăng vận tốc mà do dừng tránh ở ít sân ga. Hằng năm, cứ dịp Tết đến, dịp nghỉ hè, khi lượng khách tăng lên là lúc ngành đường sắt bộc lộ rõ nét sự yếu kém triền miên.

Để giải bài toán khó về vốn, Nhà nước đã có chủ trương khuyến khích các thành phần kinh tế khác cùng tham gia đầu tư, khai thác đường sắt.

Chỉ chiếm khoảng 5% vốn đầu tư cho GTVT

Theo Tổng Công ty ĐSVN, tốc độ chạy tàu trung bình hiện nay đạt khoảng 70 – 80 km/giờ trong khi tiêu chuẩn chạy tàu của khu vực ASEAN là 120 km/giờ. Hiện nay, ĐSVN đã chế tạo được đoàn tàu kéo đẩy hiện đại có vận tốc cao nhất 120 km/giờ nhưng khi hoạt động chưa bao giờ chạy ở vận tốc tối đa. Trong hơn 1.800 cầu trên mạng đường sắt có chưa đến 300 cầu được nâng cấp sửa chữa kể từ năm 1995 trở lại đây. Hầu hết các tuyến đường sắt chưa được nâng cấp, nền đường và thanh ray không đạt yêu cầu kỹ thuật ảnh hưởng nhiều đến hành trình và an toàn chạy tàu.

Ông Phạm Công Trịnh, Trưởng Ban Kế hoạch – Đầu tư Tổng Công ty ĐSVN, cho biết vốn đầu tư cho đường sắt mỗi năm chỉ đạt khoảng 60% nhu cầu, so với tổng vốn đầu tư cho giao thông vận tải (GTVT) chiếm khoảng 5%. Nhiều dự án lớn của ngành đường sắt chưa được thông qua do thiếu nguồn đầu tư (ví dụ dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam). Theo ông Nguyễn Hữu Bằng, Tổng Giám đốc Tổng Công ty ĐSVN, thì rõ ràng vốn đầu tư cho ngành đường sắt chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển.

Bộ GTVT đã có đề nghị tư nhân hóa và chia nhỏ đường sắt quốc gia. Trước đó, Ban Chấp hành Trung ương cũng đã có nghị quyết về cổ phần hóa đường sắt do Nhà nước giữ cổ phần chi phối. Tổng Công ty ĐSVN cũng có kế hoạch mời các doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư khai thác đường sắt nhưng hiện nay “chưa ai dám vào”. Lý do: Chưa đủ điều kiện cơ bản để có lợi nhuận. Ít nhất, tại một số tuyến vốn khai thác có hiệu quả phải được đầu tư hoàn chỉnh theo đúng tiêu chuẩn cùng với một số cơ chế ưu đãi cụ thể. Ông Bằng đánh giá sớm nhất là năm 2010 (thời điểm hoàn thành quy hoạch đường sắt giai đoạn 1) mới có sự tham gia đáng kể của khu vực kinh tế tư nhân vào lĩnh vực này.

Chất lượng phục vụ yếu kém

Ông Bằng cho biết tháng 9-2004, hành trình tàu Thống Nhất sẽ rút ngắn từ 30 xuống 28 giờ (tàu E1-E4). Đây là lần đầu tiên hành trình tàu Thống Nhất được rút ngắn mà không làm kéo dài hành trình của các tàu khác. Tuy nhiên sự cải tiến này có thể dẫn đến điều chỉnh tăng giá vé “vào thời điểm thích hợp”. Bên cạnh đó còn những hạn chế lớn chưa được khắc phục.

Một cuộc điều tra cuối năm 2003 do ngành đường sắt tổ chức cho thấy số hành khách tỏ ý không hài lòng về chất lượng phục vụ trên tàu (thái độ của nhân viên, thiết bị...) chiếm 57% - 58%. Ngành đường sắt cũng còn “nợ” hành khách vì những cơn sốt vé tàu Tết. Theo ông Bằng, cuối tháng 1-2004 việc bán vé có thể bớt căng thẳng vì tổng công ty sẽ chính thức nhận bàn giao hệ thống bán vé điện toán từ Công ty VDC.

Hiện nay, ĐSVN mới chiếm 7% thị phần vận tải của cả nước và chất lượng phục vụ của ngành đường sắt thua kém quá xa so với các nước lân cận.