Không “bôi trơn”, khó chen chân!

Công ty Bio-Rad Laboratories Inc. của Mỹ vừa thừa nhận đã hối lộ các quan chức y tế Việt Nam 2,2 triệu USD trong nhiều năm để giành hợp đồng trong lĩnh vực y tế. Vụ việc này một lần nữa dấy lên hồi chuông báo động về tình trạng “bôi trơn”, hoa hồng trong các dự án, nhất là lĩnh vực y tế.

Đủ kiểu “bôi trơn”

Theo công bố của Ủy ban Chứng khoán Mỹ, từ năm 2005 đến cuối năm 2009, Bio-Rad mở một văn phòng đại diện tại Việt Nam. Theo lệnh của giám đốc Bio-Rad, các nhân viên bán hàng của văn phòng chi tiền mặt cho lãnh đạo các bệnh viện và phòng thí nghiệm tại Việt Nam để họ ký hợp đồng mua sản phẩm của công ty.

Thiết bị y tế của Bio-Rad được đánh giá rất cao về chất lượng

Vấn nạn “hoa hồng” trong kinh doanh đến nay không còn là điều mới mẻ và nó tồn tại như một quy định bất thành văn cho những ai muốn “nhập gia”. Những công ty nước ngoài, vốn được coi là rất minh bạch, cũng phải chấp nhận “đi đêm” khi muốn đầu tư tại Việt Nam.

Theo ông Nguyễn Văn Tiên, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội, hình thức hoa hồng trong lĩnh vực y tế rất đa dạng. Thay vì trả một khoản tiền mặt theo đơn thuốc, theo gói thiết bị, doanh nghiệp có thể tài trợ dưới hình thức mời đi nước ngoài tham dự hội thảo nhưng có những chuyến đi thực chất là du lịch. “Ở Mỹ, họ kiểm soát ngay từ các công ty, xem danh sách chi hoa hồng, chi cho những ai, do đó mới phát hiện được. Chúng ta cũng muốn kiểm soát nhưng rất khó” - ông Tiên nhận định.

Cho rằng tình trạng hoa hồng đang tồn tại trong nhiều ngành nghề, trong đó có ngành y tế, một chuyên gia dẫn chứng báo cáo về năng lực cạnh tranh gần đây cho thấy khoảng 40% doanh nghiệp phải sử dụng phí “bôi trơn”. “Rõ ràng việc làm này đã trở thành thường xuyên. Doanh nghiệp buộc phải đưa khoản này vào chi phí kinh doanh. Với những doanh nghiệp ở các quốc gia thiếu minh bạch về kiểm toán, họ có thể trả phí cho những “người có tiếng nói” bằng tiền mặt. Còn với những công ty ở các quốc gia có giám sát ngặt nghèo về tài chính thì hoa hồng “biến tướng” bằng các hình thức này nọ…” - chuyên gia này lý giải.

Cạnh tranh bằng hoa hồng

Dù dính nghi án nhận hối lộ nhưng các sản phẩm của Bio-Rad vẫn được đánh giá khá cao về chất lượng. Thậm chí, theo lãnh đạo một bệnh viện ở Hà Nội, có thời điểm hóa chất của Bio-Rad “làm mưa làm gió” trên thị trường. Việc công ty này ngừng cung ứng hóa chất có thể khiến nhiều bệnh viện gặp khó khăn.

Vì vậy, điều khiến nhiều người thấy khó hiểu là tại sao một công ty hàng đầu thế giới về chẩn đoán lâm sàng vẫn phải “bôi trơn” thì mới có chỗ đứng trên thị trường? Lý giải, một chuyên gia y tế cho rằng việc chi hoa hồng dường như đã thành nếp. Nếu không chi, doanh nghiệp dù có sản phẩm chất lượng cỡ nào cũng hầu như không có cơ hội chen chân vào các cơ sở y tế.

“Theo quy định, với những thiết bị y tế có giá trị trên 100 triệu đồng, bắt buộc phải thành lập hội đồng đấu thầu để xây dựng các tiêu chí kỹ thuật. Trong quá trình này, không loại trừ trường hợp doanh nghiệp muốn trúng thầu phải trả phí “bôi trơn” để các tiêu chí thiên về chi tiết kỹ thuật của công ty cung cấp. Thậm chí, trong trường hợp có những thành viên trong hội đồng “cãi ngang”, không đồng ý với bảng tiêu chí ấy, người ta có thể lập hội đồng khác, cho đến khi mọi người đều gật đầu thông qua” - chuyên gia này lo ngại.

Nhìn nhận hoa hồng như một vấn nạn rất khó loại bỏ, TS Trần Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo phát triển cộng đồng (thuộc Liên hiệp Các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam), đặt vấn đề: “Đây chính là hiện tượng tham nhũng, hối lộ trong y tế. Chúng ta có quyền đặt dấu hỏi về thực trạng đấu thầu trong y tế từ nguồn ngân sách nhà nước. Cần phải điều tra, làm rõ mức độ ảnh hưởng tới đâu của đồng tiền bôi trơn”.

Người bệnh lãnh đủ

Theo ông Tuấn, tiền “bôi trơn” có thể coi như một dạng phí cơ hội, sẽ được doanh nghiệp “gói” vào sản phẩm và rút cuộc là mọi thiệt thòi đổ hết lên đầu người tiêu dùng.

“Ví dụ, 2 loại thuốc có tác dụng tương đương nhưng nếu loại B được chi hoa hồng, có thể nhiều bác sĩ sẽ ngả sang kê thuốc này cho người bệnh dù nếu kê thuốc A, giá thành lại rẻ hơn một nửa. Với thiết bị y tế, nếu sử dụng một thiết bị có độ tin cậy không cao, chất lượng không bảo đảm, độ bền kém có thể cho kết quả thiếu chính xác” - ông Tuấn nêu ví dụ.

Vấn nạn “bôi trơn” trong ngành y tế không chỉ làm mất tính công bằng, cạnh tranh trên thị trường mà còn gây ra những tác hại khó đong đếm do liên quan đến mạng sống con người. “Để giải quyết tình trạng này, cần một cơ chế kiểm soát minh bạch, đi cùng với đó là khung hình phạt đủ mạnh” - ông Tuấn nhìn nhận.