Luật Sở hữu trí tuệ cần thiết cho hội nhập

Thêm vào đó, việc xây dựng và duy trì một hệ thống bảo hộ sở hữu trí tuệ hữu hiệu còn là một trong những điều kiện quan trọng của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế mà trước mắt là đẩy nhanh tiến trình gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO)

Theo kế hoạch, ngày 31-5 tới đây, Quốc hội sẽ thảo luận Dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) và dự kiến sẽ được thông qua vào kỳ họp cuối năm. Theo các nhà làm luật cũng như các doanh nghiệp (DN), việc có Luật SHTT sẽ hạn chế cơ bản tình trạng vi phạm bản quyền hiện nay.

Nhiều lỗ hổng do thiếu luật

Một năm để đăng ký nhãn hiệu sản phẩm Chi phí đăng ký bảo hộ cho một nhóm sản phẩm ở mỗi quốc gia khoảng 1.500 USD, nếu tham gia vào Thỏa ước Madrid thì chi phí trên 1.000 USD cho một nhóm sản phẩm. DN VN thường xuất hàng sang một số nước (Mỹ, Nhật Bản, ASEAN...), do vậy DN phải tham gia vào Nghị định thư Madrid hoặc các tổ chức khác. Thủ tục sẽ đăng ký qua Cục SHTT, thời gian khoảng 1 năm, trong đó mất 6 tháng để chờ xem có sản phẩm nào cùng loại, kiểu sáng chế trùng lặp và 6 tháng còn lại để hoàn tất các thủ tục. Đăng ký cho một nhãn hiệu trong nước trên 1 triệu đồng, thời gian cũng là 1 năm. T.D

PGS-TS Đoàn Năng, Vụ trưởng Vụ Pháp chế Bộ Khoa học và Công nghệ, cho biết hệ thống các quy định hiện hành của pháp luật VN về bảo hộ quyền SHTT còn quá nhiều bất cập. Theo ông Năng, hiện tại hệ thống các quy định về bảo hộ quyền SHTT nằm rải rác trong Pháp lệnh Bảo hộ quyền SHTT, Pháp lệnh Bảo hộ quyền tác giả, Bộ Luật Dân sự, Bộ Luật Hình sự và trong rất nhiều văn bản pháp quy dưới luật, nhưng hiệu lực thi hành thấp. Nhiều nội dung cụ thể còn thiếu, chưa cụ thể. Trình tự, thủ tục thực hiện các biện pháp chế tài dân sự, hành chính, hình sự chưa đầy đủ, rõ ràng, minh bạch. Các quy định về thẩm quyền, trách nhiệm cũng như cơ chế hoạt động của hệ thống các cơ quan thực thi cũng chưa hợp lý. Các quan hệ xã hội về bản chất là quan hệ dân sự, nhưng chưa được chú trọng xử lý bằng trình tự dân sự mà ngược lại bị hình sự hóa và hành chính hóa một cách bất hợp lý. Những quy định chưa đáp ứng được các đòi hỏi thực tiễn, đặc biệt là chưa thật sự rõ ràng, chi tiết nên khó áp dụng trong thực tiễn.

Theo TS Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp VN, trong lĩnh vực thực thi bảo hộ quyền SHTT đã có những nghị định về xử phạt hành chính, phạt tù nhưng vẫn ở giai đoạn tiến gần đến các yêu cầu của Hiệp định về SHTT liên quan đến thương mại (Trips). Đồng tình với đánh giá này, Cục phó Cục Quản lý Thị trường Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, do mức xử phạt chưa hợp lý làm cho hiệu quả ngăn chặn thấp, dẫn đến các vụ vi phạm quyền SHTT liên tiếp gia tăng. Bên cạnh đó, thực tế của đời sống xã hội, nền kinh tế, khoa học công nghệ... lại phát triển nhanh và mạnh đã nảy sinh nhiều vấn đề mới như quyền chống cạnh tranh không lành mạnh, quyền bí mật kinh doanh, tên thương mại...

Không có luật, khó xử lý

Ông Nguyễn Thanh Hồng, Trưởng Bộ phận Khiếu nại - Cục SHTT, cho biết hiện nay VN mới có khoảng 90% DN chủ động đăng ký “khai sinh” cho mình cũng như các sản phẩm. Trong chưa đầy 10% đăng ký bản quyền thì chủ yếu là DN có vốn đầu tư nước ngoài, DN có tên tuổi. Hậu quả là hằng năm trung bình có trên 10 vụ xử dân sự tại tòa về vi phạm SHTT, trên 100 vụ án hình sự về sản xuất hàng giả ở trong nước, cao điểm có năm lên đến 300 vụ và người tiêu dùng luôn phải đối mặt với nạn hàng giả. Trong đó, nổi lên là nạn sao chép các sản phẩm phần mềm và sản phẩm văn hóa (băng, đĩa, sách...). Tuy nhiên, theo ông Hồng, các vụ làm hàng giả, hàng nhái hoặc sao chép sản phẩm được đưa ra xét xử hoặc xử lý chỉ chiếm vài phần trăm. Thêm vào đó, theo phó chánh thanh tra Bộ Khoa học và Công nghệ, hiện nay, số vụ xử phạt cảnh cáo còn nhiều so với số xử phạt bằng tiền (130 vụ/54 vụ).

Luật SHTT được tích hợp từ 40 văn bản pháp luật

Dự thảo Luật SHTT (lần thứ 4) do Ban Soạn thảo gồm Bộ Khoa học và Công nghệ, VHTT, NN-PTNT, Tư pháp, Tài chính, Văn phòng Chính phủ thực hiện. Theo Ban Soạn thảo, Dự thảo Luật SHTT đã tích hợp đầy đủ các quy định của hơn 40 văn bản quy phạm pháp luật hiện hành, cụ thể hóa nhiều nguyên tắc cơ bản liên quan đến SHTT.

Ngoài yêu cầu thống nhất với hệ thống pháp luật trong nước, Dự thảo Luật SHTT còn được xây dựng trên nguyên tắc phù hợp với các chuẩn mực quốc tế về SHTT như Công ước Paris về sở hữu công nghiệp, Công ước Berne về bảo hộ tác phẩm văn học, nghệ thuật, Hiệp định Trips, Hiệp định Thương mại VN – Hoa Kỳ và các điều ước quốc tế mà VN đã tham gia (Thỏa ước Madrid, Công ước Rome, Công ước Geneva, Hiệp định La Hay...). Tuy nhiên, khi thảo luận về các yếu tố hội nhập, nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng việc xây dựng và ban hành luật trước hết là để đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước, đồng thời để tạo thuận lợi cho quá trình hội nhập kinh tế. Do vậy, nếu luật chỉ nhằm vào mục tiêu hội nhập thì sẽ không tránh khỏi việc làm lợi cho các nước giàu và các nước nghèo sẽ bị thiệt hại, cũng như làm khó cho DN, các nhà sản xuất trong nước.

Chưa khẳng định cụ thể quyền được bồi thường thiệt hại Nhiều ý kiến cho rằng, so với các dự thảo trước đó, dự thảo Luật SHTT lần này đã quy định trách nhiệm cụ thể hơn. Tuy nhiên, dự thảo luận vẫn chưa xác định rõ mối quan hệ giữa các cơ quan quản lý Trung ương với chính quyền địa phương, giữa cơ quan chuyên môn với cơ quan thực thi nên dễ nảy sinh tình trạng đùn đẩy trách nhiệm hoặc chồng chéo về thẩm quyền... Ngoài ra, Dự thảo Luật SHTT cũng cần khẳng định cụ thể quyền được bồi thường thiệt hại, một quyền cơ bản trong pháp luật dân sự và pháp luật quốc tế về SHTT. Đây là bất cập nổi trội mà người tiêu dùng hiện nay đang chịu thiệt thòi mỗi khi “dính” phải hàng giả.