Mở cửa chào nhau

Chỉ có điều, cụ chia làm hai loại: Ai cư trú vài chục năm thì gọi "người Sài Gòn cố cựu", còn mới di cư đến là "người Sài Gòn mới". Theo cụ, người Sài Gòn mới chỉ thấy thành phố hoành tráng, náo nhiệt ở bề nổi; còn người Sài Gòn cố cựu mới thấm được tiến trình biến đổi lâu dài của thành phố.

Thế nhưng, có một sự thay đổi rất ý nghĩa mà ngay cả người Sài Gòn cố cựu nếu không để ý sẽ khó nhận thấy, bởi nó diễn ra chậm rãi, gần gũi và không ồn ào.

Công viên trước Nhà hát thành phố

Trước năm 1990, hầu như tất cả công sở, trường học, nhà dân ở Sài Gòn đều kín bưng. Mỗi đơn vị ở (khái niệm chỉ công trình xây dựng dân dụng) dù của tư nhân hay công cộng đều được xây dựng theo xu hướng phòng thủ rất kỹ càng. Có thể đó là di sản của chiến tranh, có thể do lo sợ trộm cắp, cũng có thể đơn giản không muốn người khác tò mò nhìn vào nên nhà cửa, công sở luôn bít bùng, kín cổng cao tường. Tình trạng phòng thủ này cũng diễn ra ở các nơi không gian công cộng dành cho nhiều người như công viên, vườn dạo, kể cả nhà thờ, chùa chiền.

Cư dân Sài Gòn có xu hướng "không đụng hàng" trong hầu hết các lĩnh vực. Chính vì cố tạo ra "độc bản" mà thiết kế nhà cửa không cái nào giống cái nào. Đó là cái hay của cá tính, của sự tự do nhưng cũng có cái dở khi phần nào hơi lộn xộn. Không gian sống mở bung ra không chỉ có lợi cho môi trường sống, như ánh nắng tràn vào làm nhà cửa khô ráo, gió lưu thông khiến nhà cửa mát mẻ..., mà còn làm cho quan hệ con người thân thiện hơn. Hàng xóm chào nhau mỗi sáng qua hàng rào thưa trước khi đi làm hay thông báo về chuyện phố phường, cơ quan sau một ngày làm việc trở về; các cháu nhỏ chạy qua nhà nhau chơi giúp quan hệ cộng đồng thêm gắn bó.

Mấy năm gần đây, sự trợ giúp của kỹ thuật hiện đại và vật liệu xây dựng mới làm xuất hiện xu hướng mở không giới hạn. Rất nhiều cửa hàng thời trang, cửa hàng lưu niệm, quán xá, thậm chí hồ bơi ở khách sạn... không làm tường bao, vách ngăn bằng vật liệu truyền thống mà thay bằng kính cường lực trong suốt nhìn thông thống từ ngoài đường vào tít bên trong, khiến người ta có cảm giác không còn ranh giới trong - ngoài nữa. Người bên trong gật đầu, cười thân thiện và người bên ngoài vui vẻ đáp lại khi hai bên không hề quen biết.

Ai đó nói Sài Gòn là vùng đất nóng quanh năm nên việc phải mở toang nhà cửa ra đón gió là chuyện tự nhiên. Cũng có thể như vậy nhưng quan trọng hơn, khi người ta quyết định kết nối không gian riêng tư với không gian xã hội một cách tự nguyện, họ đã đặt niềm tin vào chính quyền, vào cộng đồng và yên tâm sinh sống trong một xã hội ngày một tốt hơn, bình yên hơn. Khi nói về TPHCM, bạn bè nước ngoài đều đồng ý với tôi rằng người Sài Gòn thật dễ mến.