Nhà lưới… hại rau!

Thế nhưng mục tiêu đó chẳng những không đạt được mà còn phản tác dụng. Vì sao lại có chuyện lạ như thế?

Chất lượng kém từ khung bao đến thiết bị

Từ tháng 11-2003 đến tháng 1-2004, Trung tâm Nghiên cứu khoa học kỹ thuật và khuyến nông thành phố (TT NCKHKT&KNTP) đã xây dựng 6 nhà lưới ở một số xã của huyện Củ Chi, diện tích từ 500m2 đến 1.000m². Các hộ nông dân có nhà lưới kể rằng mặc dù phải chịu một nửa kinh phí nhưng họ không hề biết nội dung bản hợp đồng chi tiết và bản vẽ thiết kế nhà lưới. Họ chỉ được cán bộ khuyến nông cho biết đó là nhà lưới hiện đại với khung cột bằng thép, cửa ra vào đẹp, dùng lưới Thái Lan… Nhưng đến khi hoàn tất, toàn bộ 6 nhà lưới đều không có cửa, chủ nhà phải tự khoét lưới để có chỗ ra vô; các cột chống bằng thép ống phi 42, dày 2mm đều chôn trực tiếp xuống đất, không có bê tông gia cố móng, không có biện pháp bảo vệ chống ôxy hóa và ảnh hưởng của phân bón, thuốc bảo vệ thực vật. Toàn bộ khung mái (thép ống vuông 25, dày 1,5 mm) cũng chẳng được sơn chống gỉ sét! Cột chống đã mong manh, lại không có các dây chằng hỗ trợ, ngay cả ở những khu đất trống trải, gió lốc xảy ra thường xuyên như ở xã Tân Phú Trung. Lưới bao phủ (một loại vật tư quan trọng có ý nghĩa quyết định sự thành bại của nhà lưới) theo thiết kế là lưới Thái Lan, nhưng bên thi công lại sử dụng lưới mua tại các cơ sở đan lưới ở thành phố vì “lưới Thái Lan… chưa nhập qua”!

Đầu tháng 5 năm nay, nhà lưới của anh Nguyễn Văn Huân (làm cuối tháng 12-2003) ở ấp Hậu, xã Tân Thông Hội, huyện Củ Chi, đã bung rã các mối hàn và sập một góc. Trước đó, năm 2001 và 2003, TT NCKHKT&KNTP đã cho xây dựng một số nhà lưới ở xã Tân Phú Trung. Tuy các chân cột của nhà lưới này có đúc móng đế xi măng nhưng do không sơn chống gỉ nên mới 2-3 năm đã hư; còn lưới bao bên hông thì vài ba tháng đã rã ra từng mảng, rơi rụng như lá, trong khi theo hợp đồng thì lưới được bảo hành 12-18 tháng! Các hộ trồng rau nhiều lần kêu cứu lên Trung tâm Khuyến nông huyện, nhờ can thiệp để đơn vị thi công khắc phục sai sót, nhưng trung tâm cũng chỉ biết tiếp thu và xin bà con cứ… chờ!

Khung bao đã vậy, thiết bị bên trong cũng không khá hơn. Anh nông dân sản xuất giỏi Nguyễn Văn Toàn là người đầu tiên ở xã Phước Thạnh, huyện Củ Chi được chọn để xây một nhà lưới 500m² nhằm làm mô hình mẫu cho bà con nông dân ở xã. Thế nhưng nhà lưới của anh mới đưa vào sử dụng thì hệ thống tưới phun sương tự động bằng các van xoay và ống nhựa PVC đã phải “trùm mền” vì lúc phun lúc nghẽn, có khi còn làm giập gãy rau.

Rau trong nhà lưới: năng suất thấp, nhiều sâu bệnh

Về Hóc Môn, tìm đến nhà anh Lê Văn Nheo, tổ trưởng Tổ rau an toàn Dân Thắng 1 xã Tân Thới Nhì, nghe anh bộc bạch: “Nhà lưới kiểu này chỉ có hại cho nông dân. Ở đây nắng nóng suốt mà lưới lợp tiếp xúc trực tiếp với khung thép nên rất mau hư hại vì nhiệt độ và gỉ sét”. Đi thăm các hộ trong tổ trồng rau này, chúng tôi mới biết có nhiều nhà lưới đã rách nát chỉ sau 3-4 tháng lợp; nông dân phải thay lưới nhiều lần trong năm. Bà con cho biết, những lúc không mưa trong nhà lưới rất ngột ngạt, rau héo liên tục cho dù có tưới nước ướt sũng đất; còn sâu bệnh đã phát sinh thì kinh khủng, rau cận ngày thu hoạch mà chỉ loáng một đêm là cả vườn phải nhổ bỏ! Ở Củ Chi, anh Phạm Văn Hồng, Phó Chủ nhiệm Hợp tác xã rau an toàn Tân Phú Trung cũng chua xót nhận xét: “Do nhà lưới của tui là mô hình điểm để cán bộ và các nơi đến tham quan chứ không thì tui đã dỡ bỏ lâu rồi. Trong nhà lưới nóng khủng khiếp, giàn béc phun nước (đường kính các ống dẫn nước chỉ gần 3mm) thì … chào thua luôn, 500m² mà tưới cả tiếng đồng hồ, máy bơm còn muốn cháy mà chẳng ăn thua, trong lúc tưới bằng dây kéo tay thì chỉ mất 10 phút là đủ. Việc xử lý đất cũng tốn kém hơn mà năng suất các loại rau trong nhà lưới đều giảm từ 30% đến 50% so với bên ngoài”.

Theo ghi nhận thực tế của chúng tôi, hiện nay gần như toàn bộ nhà lưới ở xã Tân Phú Trung đều đã được bung lưới ra, gỡ bỏ giàn béc phun tự động và chuyển sang tưới tay, người nào có khả năng thì chỉ lợp lưới trên mái, nhà nào còn nhiều đất thì bỏ nhà lưới ra trồng bên ngoài. Một số tổ sản xuất ở Hóc Môn cũng có tình trạng tương tự!

Điều đáng buồn và khó hiểu là cách đây gần hai năm, TT NCKHKT&KNTP đã nhận ra những nhược điểm nêu trên, thấy được hạn chế về độ bền và giá thành cao của nhà lưới do mình xây dựng (ở Hóc Môn giá từ 5-7 triệu đồng/500m²; ở Củ Chi, giá 10,5 triệu đồng/500m², 21 triệu đồng/1.000m²) nhưng vẫn cho xây lắp nhà lưới thép ồ ạt trong năm 2003.

Giữa tháng 12 năm 2003, tại TPHCM cũng đã diễn ra một cuộc hội thảo về kinh nghiệm xây dựng và phát triển nhà lưới trồng rau an toàn ở các tỉnh phía Nam nhưng những kết luận của hội thảo này vẫn không được tham khảo. Các nhà lưới kiểu cũ vẫn được TT NCKHKT&KNTP tiếp tục cho… xây dựng.

Trao đổi với chúng tôi về thực tế nêu trên, tiến sĩ Ngô Quang Vinh, Trưởng phòng Nghiên cứu cây thực phẩm - Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam xác nhận là “có cơ sở”. Theo tiến sĩ Vinh, nhà lưới kín và loại lưới không thích hợp sẽ làm giảm sự thông thoáng, tăng nhiệt độ và độ ẩm nên làm hạn chế tốc độ sinh trưởng của cây rau, đồng thời sâu bệnh cũng phát sinh và phức tạp hơn bên ngoài rất nhiều. Tiến sĩ Nguyễn Đăng Nghĩa, Chủ nhiệm Bộ môn nghiên cứu Đất và Phân bón - Viện Khoa học kỹ thuật miền Nam bổ sung thêm: “Hiện nay nông dân thành phố vẫn còn xử lý đất trong nhà lưới theo những kỹ thuật thông thường nên các loại mầm sâu bệnh cũ và mới lại càng lưu trú và phát sinh nhiều hơn bên ngoài, nguy cơ bùng phát dịch sâu bệnh rất cao”.