Dư luận Hà Nội đang xôn xao về một cụ rùa khổng lồ mới được đưa lên từ lòng đất. Cụ bị chặt mất đầu và một chân. Nhiều câu chuyện truyền khẩu được thêu dệt quanh sự kiện này......
Phát hiện ngẫu nhiên
Vừa qua trong quá trình thi công xây dựng doanh trại, các chiến sĩ thuộc Tiểu đoàn 3, Trung đoàn 60D thuộc Bộ Tư lệnh Cảnh vệ, Bộ Công an đã phát hiện một tượng rùa đá rất to nằm ở độ sâu 1,3 - 1,4m cách mặt đất hiện tại. Với ý thức bảo vệ di sản dân tộc, ngày 15.11, các anh đã thận trọng nâng tượng đặt ở vị trí trang trọng cạnh đấy để chờ các nhà khoa học đến xem xét.
Cùng với PGS-TS Hà Đình Đức - chuyên gia nghiên cứ về rùa hồ Gươm - và nhà sử học Nguyễn Quang Trung, chúng tôi đã đến tận nơi nghiên cứu.
 |
| Chân rùa có 5 móng nhọn. |
Đây là một tượng rùa khá lớn, là phần bệ để đỡ một tấm bia đá ở phía trên. Đáng tiếc là tấm bia đã bị mất từ thuở nào chưa rõ. Dưới tượng còn có một phần chân đế phẳng có độ dày khoảng 27cm. Phần thân rùa còn nguyên vẹn, mai có hình gần bầu dục, hơi cong vồng. Gờ mép của mai rùa là những đường cong mềm mại. Phần đầu rùa bị gẫy, vết gẫy rất gọn do một cú đập cố ý và khá mạnh gây ra. Trên lưng rùa còn có vết lõm hình chữ nhật sâu, vốn là chỗ để tấm bia đá dựng ngang thân rùa. Hai bên thân còn có mấu bằng đá để giữ bia và trong lòng vết lõm còn có nhiều mảnh vôi vữa chứng tỏ đã từng có một tấm bia được đặt nơi đây và được ghép và trát vữa để gắn vào lưng rùa. Nghe nói lúc mới phát hiện, trên lưng rùa còn có mấy đồng tiền xu bằng đồng có chữ nhưng nay đã thất lạc.
Phần đuôi rùa có một cái đuôi tròn uốn lượn nằm vắt lên trên mai rùa. Đáng lưu ý là phần chân rùa. Rùa có 4 chân, phần cổ chân hơi cong và mỗi chân có 5 móng nhọn sắc, quặp xuống. Một chân trái phía sau bị chặt mất. Vết đập cũng gọn gàng và cố ý như vết đập ở phần đầu tượng.
Tượng được làm bằng đá vôi đã bị phong hoá có nhiều vết sần sùi. Toàn thân không trang trí hoa văn, ngoài một vài vết cong lõm song song bao quanh cổ chân và đuôi rùa. Kích thước của tượng khá lớn. Chiều dài mai rùa đã là 2,01m. Chiều rộng mai là 1,58m, chiều cao thân rùa là 43cm. Với kích thước như vậy, tượng rùa thuộc loại lớn trong số các tượng rùa đã phát hiện ở Hà Nội. Lúc mới phát hiện có thể thấy rùa được đặt ngay ngắn trên mặt đất và hướng đầu về phía tây.
Tượng rùa phát hiện ở một địa điểm khá gần Hoàng thành Thăng Long, đường chim bay cách điện Kính Thiên thời Lê khoảng hơn 700m, cách khu vực khai quật hoàng thành ở 18 Hoàng Diệu khoảng 500m. Vì thế việc "phát lộ" cụ rùa đã được dân tình truyền miệng khá nhanh và tha hồ... phán đoán. Có người cho rằng đây là nơi chế tác rùa đá và vì trong quá trình đẽo đã vô tình làm gẫy đầu và chân nên bỏ lại. Thế nhưng sao lại vẫn còn vết vữa chứng tỏ một tấm bia đã từng được dựng lên trên mai rùa, nghĩa là phải là một tấm bia có tượng rùa hoàn chỉnh? Vả lại xung quanh khu vực đào được không có một mảnh đá vỡ nào chứng tỏ có sự chế tác. Có người cho rằng rùa được yểm xuống đất, bằng cứ là có mấy đồng tiền được chôn trên lưng rùa...
Đi tìm lai lịch cụ rùa
Tấm bia gắn trên lưng cụ rùa đã biến mất tự thuở nào. Giá mà còn thì có thể biết chính xác nội dung ngày tháng và lý do dựng bia, cũng là thời gian cụ ra đời. Một vài đồng tiền có chữ có thể cho biết niên đại cũng vừa bị thất lạc. Đã thế, phần đầu rùa thường được các nhà khảo cổ lấy làm căn cứ để định niên đại dựa vào đường nét trên mặt nhất là đôi lông mày rùa có sự khác nhau rõ rệt qua từng thời đại, cũng chẳng còn. Vì thế, đành định tuổi cụ rùa bằng cách xem... chân.
Trong 82 tấm bia ở Văn Miếu khắc tên 130 vị tiến sĩ, đều có tượng rùa, nhưng không có tượng rùa nào giống tuyệt đối với cụ rùa vừa được phát hiện. Không cụ rùa nào có chân thò hẳn ra ngoài mai và có 5 cái móng nhọn sắc. Chỉ có hai tấm bia khắc danh năm Bính Tuất 1466 và năm 1478 là có nét tương tự. Hai tấm bia này có tượng rùa với phần chân hơi thò ra ngoài mai, 5 móng gần giống. Thêm nữa phần mai cũng thuộc loại hơi cong, hình bầu dục, phần đuôi cũng tròn uốn lượn tuy không vắt lên mai mà cụp xuống. Vì thế, theo chúng tôi có thể so sánh với 2 tấm bia này để đoán định niên đại bia và rùa vừa phát hiện vào khoảng thời Lê sơ. ẹt nhất cụ rùa này khoảng 500 tuổi.
Vị trí của cụ rùa ở khu vực vườn Bách Thảo, chỉ cách tường rào phía đông của vườn có vài chục mét. Tra trong bản đồ Hà Nội năm 1873 thì đây là một làng cổ nằm ở phía tây bắc, ngoài khu vực thành Hà Nội thời Nguyễn và thuộc đất của thôn Khán Sơn. Năm 1896, thực dân Pháp phá thành và đến năm 1901, xây dinh toàn quyền và thành lập khu Bách Thảo lấn vào đất của thôn này.
Thôn Khán Sơn có thể có từ cách đây hơn 500 năm. Bằng chứng là ngay trên bản đồ thời Lê Hồng Đức năm 1490 cũng có ghi vị trị Khán Sơn tự (chùa Khán Sơn) ở tây bắc Hoàng thành nhà Lê. Khi đó, như Đại Việt sử ký toàn thư còn chép: Ơ phía tây bắc Hoàng thành có nơi Vua Lê Thánh Tông và các đại quan ngự xem quân sĩ tập trận. Vì thế nơi này có tên là Khán (nghĩa là xem) Sơn.
Với vị trí và tên gọi Khán Sơn nổi tiếng, may mắn được vẽ lại từ cách đây khoảng 500 năm trùng hợp với niên đại của bia đá có cụ rùa vừa được phát hiện, có thể đoán định: Phải chăng đây là bia đá của chính chùa này?
Tuy nhiên còn một câu hỏi là bí ẩn của lịch sử: Can cớ gì mà cụ bị chặt đầu và chặt một bên chân? Và hiện nay đầu và chân đang ở nơi nào? Khi xem xét địa tầng hố đào làm móng xây nhà có diện tích khá rộng, không tìm được các mảnh đá nào kể cả mảnh vụn. Chứng tỏ đầu và chân đã bị mang đi ra chỗ khác.
Năm thế kỷ trôi qua là một quãng thời gian khá dài với bao thăng trầm của lịch sử. Một ai đó, một triều đại nào đó có thể làm một công việc trả thù ghê gớm đến như vậy, xâm phạm vào biểu tượng của một trong "tứ linh": Cụ rùa, cũng là biểu tượng của sự trường tồn.
Dẫu sao, với phát hiện mới này cũng đã "giải phóng" cho cụ rùa khỏi đắm chìm trong tầng đất sâu với nỗi oan khuất do sự "giận cá chém thớt" của người đời.
Khu vực đào được cụ rùa này cũng là một khu vực rất quan trọng trong việc nghiên cứu lịch sử các triều đại từ thời Lý. Cũng có khả năng nằm sâu hơn lớp đất phát hiện ra cụ, còn có di tích thời Lý Trần nữa, khi ta biết rằng khu vực Bách Thảo đã từng đào được lan can đá và cột đá chạm rồng thời Lý từ những năm đầu thế kỷ 20.
và quét mã QR
Bình luận (0)