Tạo đất dụng võ cho người tài

. Phóng viên: Ông suy nghĩ gì trước thực trạng mà nhiều người cho rằng là báo động về chảy máu chất xám từ khu vực Nhà nước khi có những quan chức lên tới cấp vụ trưởng hay phó giám đốc sở xin ra ngoài làm?

- GS-TS Nguyễn Minh Thuyết: Tôi cho rằng đây là hiện tượng lành mạnh. Nếu các quan chức Nhà nước mà hưởng bổng lộc tới mức không muốn đi đâu nữa mới là điều đáng suy nghĩ, đáng buồn. Còn những người giữ cương vị tương đối cao, phấn đấu lên cương vị này tương đối khó và họ cũng có quyền lực mà sẵn sàng bỏ ra làm bên ngoài cho thấy sự lành mạnh nhất định.

. Nhưng trong khi có nhiều lời phàn nàn về trình độ, năng lực của quan chức Nhà nước hiện nay thì chảy máu chất xám có thể làm trầm trọng hơn tình trạng này?

- Tất nhiên việc người tài ra đi cũng là thiệt thòi cho khu vực Nhà nước. Tôi nghĩ không phải tất cả những người giỏi đã ra đi, còn nhiều người giỏi đang ở lại. Theo tôi với sự sàng lọc của xã hội như hiện nay sẽ giúp Nhà nước giữ được những người đích đáng hơn, tức là những người có năng lực và có sở thích làm trong khu vực công quyền. Những ai không có năng lực thì bộ máy chắc chắn sẽ phải đào thải, không để họ bám giữ mãi.

. Thưa ông, nếu tình trạng hiện nay tiếp diễn trầm trọng có thể làm khu vực cơ quan Nhà nước mà chúng ta đang muốn củng cố mạnh lên sẽ bị yếu đi?

- Bộ máy Nhà nước rất cần phải được sàng lọc lại và trả lương, đãi ngộ xứng đáng hơn cho những người có năng lực. Đồng thời không để những người thiếu năng lực tiếp tục ở lại bộ máy công quyền. Tôi không lo ngại nhiều về tình trạng gọi là chảy máu chất xám trong khu vực Nhà nước vì làm bất cứ công việc nào họ cũng đóng góp cho sự phát triển của đất nước.

. Nhưng Nhà nước đã đầu tư rất nhiều cho lĩnh vực này, trong đó có cả một chương trình đào tạo tiến sĩ ở nước ngoài?

- Phải có chính sách đối với việc này. Những người được đào tạo bằng tiền ngân sách cần phải phục vụ Nhà nước trong thời hạn nhất định, sau đó mới ra bên ngoài làm. Những ai không về phục vụ Nhà nước thì phải trả lại phí đào tạo cho Nhà nước.

. Những người từ cơ quan Nhà nước ra ngoài làm việc cùng có tâm tư chung là làm việc trong khu vực Nhà nước vừa hạn chế về thu nhập, lại hạn chế về cơ hội thăng tiến?

- Không phải tất cả mọi người không có cơ hội thăng tiến nhưng quả thật với bộ máy cồng kềnh và với chính sách đãi ngộ người có năng lực chưa được hoàn thiện thì nhiều người cảm thấy bị thiệt thòi. Đây là điều rất cần chú ý trong cải cách hành chính.

. Đã kinh qua nhiều cương vị, GS-TS nhìn nhận gì về nguyên nhân của tình trạng chảy máu chất xám trong khu vực Nhà nước?

- Có hai nguyên nhân chính là cơ hội thăng tiến, thi thố tài năng trong các cơ quan Nhà nước không được rộng rãi; đãi ngộ chưa xứng với tài năng, cảm thấy bị cào bằng với những người không có năng lực.

Cơ chế bình quân chủ nghĩa như tính theo hệ số lương... cũng đã làm nản lòng các nhân tài. Việc xếp lương trong Nhà nước dựa trên cơ sở đào tạo, bằng cấp, thâm niên công tác, chức vụ... Trong đó có rất nhiều bậc để người ta thăng tiến. Người thủ trưởng cơ quan cần phải được giao quyền rộng rãi hơn để quyết định tăng vượt cấp thu nhập hay cơ hội thăng tiến cho người năng lực vượt trội.

. Có thực tế là không ít người làm việc trong cơ quan Nhà nước rất muốn phấn đấu bằng chính thực lực của mình nhưng lại chưa có một môi trường công khai, dân chủ và tiêu chí rõ ràng?

- Người có năng lực làm cho cơ quan Nhà nước vẫn được thăng tiến nhưng nhìn chung còn chậm, nhiều khi mất cơ hội. Những người trẻ có năng lực mà không được đi học cao hơn, cất nhắc vào vị trí xứng đáng hơn thì sau này không chỉ họ thiệt mà cơ quan Nhà nước cũng thiệt vì lãng phí một người tài.

Cần phải có sự cải cách mạnh mẽ để tạo đất dụng võ cho những người tài. Rất cần một cơ chế đặc thù để Nhà nước giữ chân người tài. Thủ trưởng đơn vị phải có quyền rộng rãi hơn trong việc sắp xếp nhân sự, nâng lương, thưởng cho người tài. Ai lạm dụng quyền này đã có pháp luật xử lý. Đừng vì sợ điều đó mà làm ảnh hưởng tới cái lớn hơn.

Chính việc phát triển nhiều thành phần kinh tế, nhiều loại hình đơn vị nghiên cứu, đơn vị sự nghiệp... sẽ tạo sức ép dội trở lại cơ quan Nhà nước và buộc phải đi đến cơ chế mới. Lúc đó lãnh đạo cơ quan Nhà nước phải thay đổi nhận thức, cách ứng xử, đãi ngộ mới giữ được người tài.

Cũng cần phải thanh lọc bộ máy Nhà nước thật tinh gọn. Với bộ máy như vậy mới có thể đãi ngộ cao hơn, chế độ thông thoáng hơn trong cất nhắc, đề bạt người tài.