Tạo điều kiện cải cách hệ thống tư pháp

Hoạt động tư pháp trong những năm qua tuy đã có những cải cách nhưng vẫn còn nhiều bất cập.

Thứ nhất, ở các nước, đứng đầu hệ thống tư pháp là Chủ tịch Tối cao pháp viện, có Ủy ban Tư pháp, Hội đồng Thẩm phán... có chức năng quản lý công tác xét xử, quản lý công tác bổ nhiệm các thẩm phán các cấp; còn tòa án các cấp (kể cả tòa án tối cao) chỉ là cơ quan xét xử (việc xét xử theo cáo trạng, án tại hồ sơ, tuân theo luật pháp). Ở nước ta, ai đứng đầu hệ thống tư pháp chưa rõ (tòa án tối cao chỉ là cơ quan xét xử chứ không làm chức năng quản lý hệ thống tư pháp).

Thứ ba, cơ quan quản lý Nhà nước về tư pháp không nằm trong hệ thống tư pháp mà thuộc hệ thống hành pháp. Vị trí chức năng của Bộ Tư pháp và các sở tư pháp hiện nay cũng cần làm rõ. Đây là cơ quan chuyên ngành quản lý Nhà nước đối với việc xây dựng, triển khai và hướng dẫn chỉ dẫn chấp hành pháp luật; trong đó được bắt đầu từ khâu hình thành các luật, giúp Chính phủ chỉ đạo xây dựng hệ thống các văn bản pháp quy để triển khai các luật, đề xuất với cơ quan lập pháp về xây dựng hệ thống luật..., quản lý Nhà nước về quá trình tố tụng (kể từ khi xuất hiện tội phạm; quá trình điều tra, thiết lập hồ sơ, khởi tố... và quản lý quá trình thi hành án).

Thứ tư, vị trí của Viện Kiểm sát nằm ở đâu? Theo điều 112 (dự thảo), VKSND thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp.  Như vậy cần xem xét và không nên giao cho VKSND kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong quá trình xét xử của tòa án bởi VKSND cũng là cơ quan tư pháp  chịu sự giám sát của Quốc hội cũng như tòa án. VKSND thực hiện kiểm sát xét xử nghĩa là ngành tư pháp này lại kiểm sát ngành tư pháp khác là chồng chéo nhau, không hợp lý. Theo các Hiến pháp trước đây (Hiến pháp 1946, 1959) không có thiết kế cơ quan VKSND, chức năng công tố thuộc Viện Công tố thuộc Chính phủ (cơ quan hành pháp).

Tham khảo kinh nghiệm trên thế giới, Viện Công tố ở nhiều nước là nằm trong Chính phủ, thực hiện khâu cuối cùng của hành pháp để chuyển giao sang tư pháp, sau khi mọi xử lý hành chính đều không có hiệu lực; khi đối tượng quản lý đã có những biểu hiện phạm tội; Chính phủ thực hiện quyền công tố thông qua Viện Công tố; nhiệm vụ của Viện Công tố là tập hợp các tài liệu điều tra; nghiên cứu sưu tầm, thu thập những chứng cứ tội phạm, thiết lập hồ sơ và thực hiện quyền công tố chuyển giao sang tư pháp xét xử.