Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước khi có trường hợp bị oan sai

Khi người dân vi phạm pháp luật, gây thiệt hại về vật chất của Nhà nước và công dân khác thì đương nhiên phải bồi thường theo những quy định cụ thể của pháp luật và nếu thực hiện chậm trễ, hoặc không chịu bồi thường sẽ bị cưỡng chế. Nhưng, ngược lại đối với việc dân bị oan, bị thiệt hại thì pháp luật hiện hành chỉ quy định cơ quan nhà nước có trách nhiệm bồi thường thiệt hại do cán bộ mình quản lý gây ra trong khi thi hành công vụ mà không xác định rõ được đây là trách nhiệm của Nhà nước. Theo PGS-TS Dương Đăng Huệ (Bộ Tư pháp) thì việc quy định như vậy sẽ không tạo thuận lợi cho người bị thiệt hại thực hiện quyền yêu cầu bồi thường của mình do có sự đùn đẩy giữa các cơ quan có trách nhiệm liên đới và thiếu khách quan trong việc giải quyết bồi thường thiệt hại. Mặt khác, một số quy định của pháp luật không cụ thể nên trên thực tế chưa tạo ra cơ chế hữu hiệu thực hiện trách nhiệm bồi thường của Nhà nước như: Chưa quy định về căn cứ hình thành trách nhiệm bồi thường; xác định cơ quan có trách nhiệm giải quyết bồi thường không rõ; chưa có quy định phạm vi bồi thường và các trường hợp được bồi thường; thủ tục bồi thường còn rườm rà, phức tạp…

Số liệu của Viện kiểm sát nhân dân tối cao, cho thấy, toàn ngành kiểm sát đã tiếp nhận 111 đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại của người bị oan, trong đó 33 trường hợp được cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra; 48 trường hợp được Viện kiểm sát ra quyết định đình chỉ điều tra; 30 trường hợp được Toà án cấp sơ thẩm tuyên không phạm tội. Các cơ quan pháp luật đã tiến hành thương lượng với 78 người; 62 người đã hoàn tất việc bồi thường qua thương lượng với số tiền gần 2 tỷ đồng. Trong số này có 6 trường hợp thương lượng nhiều lần nhưng không thành và đã khởi kiện ra toà. Toà đã xét xử sơ thẩm 5 trường hợp, nhưng đều kháng cáo và đến nay đã xét xử phúc thẩm 4 trường hợp với số tiền bồi thường hơn 82 triệu đồng. Các vụ còn lại đang được các cơ quan chức năng giải quyết thông qua thương lượng. Về số tiền chi trả cho người bị oan hầu hết đều do ngân sách Trung ương cấp. Việc xem xét trách nhiệm hoàn trả của cán bộ, công chức liên quan đến làm oan mà trong Nghị quyết 388 đã quy định, nhưng cho đến nay chưa có hướng dẫn cụ thể. Do đó, thời gian qua các cơ quan tư pháp nói chung, Viện kiểm sát nói riêng mới chỉ tập trung việc giải quyết bồi thường và khôi phục danh dự cho người bị oan mà chưa giải quyết việc bồi hoàn của cán bộ liên quan đến việc làm oan.

Quy định của pháp luật về cơ quan tiến hành tố tụng phải trực tiếp giải quyết việc bồi thường thiệt hại đã dẫn tới tình trạng cơ quan này e ngại việc làm oan, sợ trách nhiệm và nếu thương lượng không thành còn sợ bị kiện ra toà làm mất uy tín và sự tôn nghiêm của cơ quan pháp luật. Trên thực tế đã có trường hợp Toà án xử vụ kiện đòi bồi thường thiệt hại đối với chính Toà án đó hoặc Toà án cấp trên của mình hoặc Viện kiểm sát cấp trên là bị đơn…Trong những trường hợp này thì phán quyết của Toà án dễ bị cho là không khách quan, không hợp lý. Do vậy, theo Tiến sỹ Trần Văn Trung (Viện kiểm sát nhân dân tối cao) cho rằng, cần thành lập một cơ quan chuyên trách, độc lập với cơ quan tiến hành tố tụng có trách nhiệm giải quyết bồi thường thiệt hại và khôi phục danh dự cho người bị oan. Như vậy sẽ đảm bảo quyền lợi hợp pháp của công dân, công bằng pháp luật giữa Nhà nước và công dân.

Nghị quyết 388 cũng mới chỉ xác định việc bồi thường cho người bị oan trong tố tụng hình sự, còn các trường hợp bị thiệt hại trong các lĩnh vực khác như quản lý hành chính nhà nước… lại chưa được quy định. Vì vậy, cần khẩn trương nghiên cứu xây dựng Luật về trách nhiệm bồi thường của nhà nước để bảo đảm quyền lợi chính đáng của người dân trong tất cả các lĩnh vực lập pháp, tư pháp và hành pháp. Được biết, Quốc hội đã giao cho các cơ quan chức năng liên quan soạn thảo dự án Luật bồi thường nhà nước và đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2007 mà Quốc hội đã thông qua tại kỳ họp thứ 10 (cuối tháng 11/2006) vừa qua.