Ứng xử văn hóa: Chìa khóa vạn năng

Kết hợp cũ và mới

GS Nguyễn Minh Thuyết, nguyên phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Giáo dục - Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, cho rằng việc xây dựng bộ quy tắc ứng xử phải kết hợp cả cũ và mới. Quy tắc đạo đức có gốc rễ từ lâu đời trong truyền thống dân tộc, vì thế phải tận dụng. Bên cạnh đó, trước những vấn đề mới nảy sinh, cần phải xây dựng những quy tắc mới. Tán đồng với quan điểm này, PGS Long khẳng định việc xây dựng bộ quy tắc ứng xử không phải bắt đầu từ con số 0 mà là đúc kết từ những nguyên tắc mang tính truyền thống, kết hợp điều chỉnh, bổ sung, xây mới để phù hợp nhu cầu đời sống.

GS Nguyễn Minh Thuyết nhấn mạnh: Quy định về đạo đức nghề nghiệp trong các luật (Giáo dục; Dạy nghề; Luật sư; Công chứng; Khám bệnh, chữa bệnh…) là cơ sở quan trọng để tham khảo khi xây dựng các bộ quy tắc ứng xử, quy tắc đạo đức. Theo GS Thuyết, Bộ Nội vụ đã có văn bản hướng dẫn ban hành quy tắc đạo đức nghề nghiệp cho các tổ chức xã hội trong cả nước. Trong đó, có các quy định về chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp, chuẩn mực ứng xử với nhân dân và xã hội, chuẩn mực ứng xử trong nội bộ tổ chức xã hội, nghề nghiệp, quy định về chuẩn mực ứng xử giữa các tổ chức xã hội nghề nghiệp với nhau cũng như chuẩn mực ứng xử trong quan hệ giải quyết công việc với các cơ quan, tổ chức.

Về nội dung hương ước, Bộ Tư pháp, Bộ Văn hóa - Thể thao (cũ) và MTTQ Việt Nam cũng đã có văn bản hướng dẫn. Những người vi phạm hương ước sẽ bị phê bình tại cộng đồng, thông báo trên các phương tiện thông tin đại chúng, nặng hơn nữa thì có thể bị buộc thực hiện, nghĩa vụ, trách nhiệm trong phạm vi cộng đồng hoặc áp dụng các hình thức phạt…

Không thể chậm trễ

Nhà lý luận Nguyễn Hòa nhấn mạnh: Xây dựng hệ thống quy tắc ứng xử trong cơ quan, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư, nơi công cộng TP Hà Nội giai đoạn 2011 - 2015 định hướng 2020 là không thể chậm trễ. Tuy nhiên, quan trọng hơn là cần làm gì để hệ thống ấy không phải chỉ có ý nghĩa văn bản, đi cùng vài ba cuộc vận động “xuân thu nhị kỳ” mà thiếu đi sinh khí trong cuộc sống.

Theo ông Hòa, cần coi đây là việc làm lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì không giới hạn thời gian, càng không cần đến “định hướng 2020” để chứng tỏ một nhận thức sâu sắc về văn hóa. Quy tắc ứng xử này cũng không cần phải giới hạn trong không gian nào, không chỉ của Hà Nội mà còn cần mở rộng ra TPHCM, Đà Nẵng... và tất cả các địa phương trên cả nước.

“Đối với mỗi người, mỗi cộng đồng, các chuẩn mực trong văn hóa ứng xử là kết quả của quá trình đào luyện lâu dài, gắn liền với tinh thần tự giác, được rèn giũa ngay từ khi còn nhỏ. Khó có thể dạy một cháu bé ra đường dừng lại trước đèn đỏ nếu bố mẹ vẫn vô tư vượt qua. Khó có thể dạy trẻ con sống lành mạnh nếu ngày ngày các cháu được chứng kiến có người thậm thụt tới nhà đưa cho bố mẹ phong bì rồi gãi đầu gãi tai “anh chị giúp em” - ông Hòa nêu ví dụ.

Có nên luật hóa những hành vi cư xử thiếu văn minh hay không là mối quan tâm của nhiều người. GS Nguyễn Minh Thuyết cho rằng xã hội nào cũng có 2 loại chuẩn mực điều chỉnh hành vi  con người, đó là chuẩn mực về đạo lý và pháp lý. Đã có nhiều bộ, ngành xây dựng quy tắc ứng xử cho cán bộ, nhân viên của mình thời gian qua. Đây được coi là những văn bản quy phạm pháp luật, nếu vi phạm là vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, đối với nhiều vi phạm khác, chỉ có thể giải quyết bằng những giao ước giữa các thành viên trong cộng đồng, nhất là ở lĩnh vực tinh thần, đạo đức. Với những thủ tục cưới xin, ma chay, ăn hỏi, lễ lạt, thăm viếng nhau..., rất khó có thể luật hóa mà chỉ dựa trên những quy tắc về đạo đức.

Yến Anh