Biển Đông - "Gốc bệnh" vẫn còn

Sáng 27-11, tại TP HCM, Học viện Ngoại giao Việt Nam phối hợp với Quỹ Hỗ trợ nghiên cứu biển Đông và Hội Luật gia Việt Nam tổ chức hội thảo quốc tế lần thứ 9 về biển Đông: Hợp tác vì an ninh và phát triển trong khu vực.

Mâu thuẫn, cạnh tranh địa chiến lược

Phát biểu khai mạc, PGS.TS Nguyễn Vũ Tùng, Giám đốc Học viện Ngoại giao, nhìn nhận biển Đông vẫn là một trong những bài toán khó hiểu, khó lường đối với giới nghiên cứu, học giả quốc tế. "Mỗi năm, liên tục có diễn biến mới nảy sinh, làm cho vấn đề biển Đông ngày càng phức tạp và khó giải quyết" – ông Tùng nói.

Hội thảo về biển Đông lần thứ 9 quy tụ nhiều đại biểu quốc tế

Ông cho rằng mối liên hệ đan xen giữa nhiều tranh chấp, sự tác động qua lại giữa nhiều nhân tố bao gồm hệ thống quốc tế, thể chế khu vực, chính sách quốc gia – nhất là của các nước lớn, các bên có đòi hỏi chủ quyền và các bên liên quan khác - các phát triển trong chính trị nội bộ tiếp tục biến biển Đông thành một điểm nóng hội tụ của nhiều lớp mâu thuẫn, cạnh tranh địa chiến lược của thế giới và khu vực.

Ông Tùng cho hay kể từ phán quyết của Toà Trọng tài quốc tế tháng 7-2016, tình hình biển Đông đã có nhiều chuyển biến tích cực. Tín hiệu lạc quan nhất đối với các nhà quan sát là tin tức về những sự vụ, va chạm nghiêm trọng xảy ra trên biển trong năm vừa qua đã giảm so với các năm trước. Trong khi đó, vấn đề biển Đông tiếp tục được đề cập tại các diễn đàn đa phương quốc tế và khu vực, trong thảo luận song phương giữa nhiều nước.

Một số cơ hội hợp tác mới xuất hiện, hướng đến thúc đẩy kết nối và phát triển bền vững trên biển. "Tuy nhiên, nhìn trong tổng thể và dài hạn hơn, bất an và lo ngại vẫn đè nặng bởi viễn cảnh của một biển Đông dần trôi vào vòng xoáy vô trật tự và xung đột. Trật tự trên biển bị xói mòn do luật pháp quốc tế vẫn chưa được tôn trọng đầy đủ. Việc phán quyết của Toà Trọng tài ngày 12-7-2017 không được tôn trọng đe doạ tính toàn vẹn của Công ước Liên Hợp quốc về Luật biển" – ông Tùng nhìn nhận.

PGS.TS Nguyễn Vũ Tùng, Giám đốc Học viện Ngoại giao

"Gốc bệnh" vẫn còn

Giám đốc Học viện Ngoại giao Việt Nam phân tích: "Ở góc độ khu vực, những nỗ lực nhằm quản lý tranh chấp vẫn mang tính đối phó và chắp vá. Mặc dù nhiệt độ có thể hạ trong chốc lát nhưng cơn sốt vẫn còn âm ỉ vì gốc bệnh vẫn chưa được xử lý. Nói cách khác, vẫn còn rất ít nỗ lực hướng đến giải quyết triệt để các yêu sách đối lập nhau, từ đó triệt tiêu các động lực chính dẫn đến sự phát triển phức tạp của tình hình".

Theo ông Tùng, khi "lòng tin chiến lược" tiếp tục sa sút, nguy cơ "quân sự hoá biển Đông" vẫn là điều đáng quan ngại nhất bởi hạ tầng trên các đảo nhân tạo trong trạng thái sẵn sàng để triển khai một lực lượng quân sự lớn có khả năng thay đổi cơ bản cán cân sức mạnh ở Trường Sa và trên các vùng biển lân cận cũng như tạo ra khả năng va chạm, thậm chí xung đột xuất phát từ các sự cố không mong muốn nhưng nằm ngoài tầm kiểm soát và nằm trong tính toán nhầm và trong bối cảnh chủ nghĩa dân tộc dâng cao.

Các đại biểu tham dự phiên đầu tiên của hội thảo sáng 27-11 về nội dung "Đánh giá diễn biến trên biển Đông"

Do đó, cần phải có những giải pháp toàn diện, lâu dài và bền vững hơn để ngăn chặn vấn đề biển Đông trở nên trầm trọng, từ đo đe doạ "hệ sinh thái an ninh" của toàn khu vực. Ông Tùng kêu gọi các nhà khoa học phân tích kỹ lưỡng và đề xuất những giải pháp toàn diện, lâu dài bền vững, và những cách tiếp cận thiết thực để quản lý tranh chấp, giảm thiểu căng thẳng, tận dụng cơ hội hợp tác và giải quyết vấn đề triệt để hơn.

Dưới góc độ pháp luật quốc tế, Thẩm phán Vladimir Vladimirovich Golitsyn (nguyên Chánh án Tòa án Quốc tế về Luật biển/ITLOS) đánh giá "vai trò của các cơ quan tài phán quốc tế không nên bị đánh giá thấp" bởi sự hình thành của các tòa là một nhân tố quan trọng trong việc phát triển nguyên tắc thượng tôn luật pháp quốc tế và quản trị biển. Tuy nhiên, ông Vladimir Vladimirovich Golitsyn cho rằng trong quá trình hoạt động, các Tòa cũng thường "rơi vào thế khó" trước những thách thức khách quan và nội tại nảy sinh từ ba xu hướng quốc tế đang hình thành.

Ông Carl Thayer, giáo sư danh dự của Trường ĐH New South Wales (Úc)