CLIP: Vàng Thị Dế và hành trình mang bảo vật người Mông ra thế giới

Vàng Thị Dế (sinh năm 2002) là cô gái Gen Z sinh ra ở bản Thài Phìn Tủng toàn đá là đá ở huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. Không giống bạn bè cùng trang lứa lấy chồng từ sớm, Dế đã "cãi mẹ, cãi cả bản làng, xuống thủ đô Hà Nội học đại học.

Khác với bạn bè cùng trang lứa, Vàng Thị Dế không lấy chồng từ sớm mà quyết tâm học hành

Khát khao con chữ

Với đồng bào người Mông, con gái đến tuổi thì phải lấy chồng. Đó là lý do nhiều bạn học của Vàng Thị Dế chỉ học đến lớp 6, lớp 7 đã nghỉ học để làm vợ, làm mẹ. Dế thì khác, từ nhỏ cô gái Gen Z này đã học giỏi, luôn có ước mong cháy bỏng rằng con chữ sẽ giúp mình bước chân ra khỏi bản làng để khám phá thế giới rộng lớn ngoài kia.

Thế nhưng Dế học hết lớp 9 thì mẹ không cho đi học tiếp. Bà bảo với con gái: "Mày nhìn các chị khác đi, học cao thì làm được gì, cuối cùng cũng vẫn về lấy chồng thôi". Sau khi khóc hết nước mắt thuyết phục mẹ và nhờ tới sự tác động của bố, mẹ Dế cũng đành xuôi theo cô con gái cứng đầu.

Học hết cấp 3, một lần nữa Dế bị mẹ cấm cản, không cho thi đại học. Dế vẫn cương quyết thi và đỗ Đại học Văn hóa (Hà Nội) với số điểm cao. Biết con có ý định khăn gói xuống Hà Nội học tập, mẹ Dế ngăn cản quyết liệt vì "nhà nghèo, lo ăn còn chưa xong, tiền đâu để học đại học". Dế nhìn mẹ với ánh mắt đầy quyết tâm rồi bảo: "Nếu mẹ không cho đi, con vẫn sẽ đi".

Mặc dù mẹ phản đối nhưng Dế lại có sự ủng hộ của bố. Ông đã chạy vạy khắp nơi vay được 2 triệu đồng để làm hành trang cho con gái xuống Hà Nội đi học.

Tại Hà Nội, Dế làm đủ thứ việc từ phát tờ rơi cho đến phục vụ quán ăn, bán hàng online… để có tiền trang trải học hành. Biến cố xảy ra khi năm 2021, dịch COVID-19 diễn biến phức tạp, Dế không thể đi làm thêm nên không kiếm được tiền. Sau một thời gian bị kẹt tại Hà Nội vì giãn cách xã hội, tháng 10 năm đó, cô gái trẻ trở về Hà Giang. Dế không ngờ rằng lần trở về này đã khởi đầu cho một bước ngoặt không chỉ trong cuộc sống của bản thân mà còn thay đổi tích cực đời sống của những bà con Mông nơi mình sinh sống.

Vàng Thị Dế hạnh phúc khi vừa quảng bá được vải lanh truyền thống của dân tộc mình vừa giúp bà con có thêm thu nhập

Một buổi chiều muộn, mẹ bảo Dế lên dọn gác (kho). Trong lúc dọn dẹp, Dế thấy những tấm vải lanh rất đẹp được mẹ cất giữ cẩn thận. Đây là loại vải truyền thống gắn bó với người Mông cả trong đời sống thường nhật lẫn đời sống tâm linh. Đi lễ hội, về nhà chồng hay khi sang bên kia thế giới, người Mông đều mặc những bộ đồ may bằng vải lanh để tổ tiên nhận ra và chấp nhận.

"Vải lanh này mẹ có dùng để làm gì không?", Dế hỏi. "Đây là vải để dành khi chúng tao mất hoặc mày đi lấy chồng thì có vải làm váy. Bây giờ ít người làm vải này nên phải mua để dành" - mẹ Dế đáp.

Thời điểm đó, kinh tế gia đình Dế rất khó khăn, thế là Dế mạnh dạn hỏi mẹ: "Con bán những tấm vải lanh này được không?". "Mày bán đi thì lấy gì làm váy khi lấy chồng?". Dế ôn tồn thuyết phục: "Mẹ tin con đi, con bán nó rồi sau này sẽ mua về nhiều hơn".

Đưa "bảo vật người Mông" ra khỏi cao nguyên đá

Được mẹ đồng ý, Dế chụp ảnh những tấm vải lanh đăng bán trên Facebook cá nhân. "Em rất bất ngờ khi vừa đăng thì đã có một chị ở Sài Gòn hỏi mua một tấm. Đơn hàng đầu tiên có giá 560.000 đồng" - Dế kể.

Sau khi nhận được hàng Dế gửi, vị khách rất ưng và sau đó mua hết số vải lanh mà Dế có. Thuận lợi bước đầu ấy đã khiến Dế nảy ra ý định kể những câu chuyện về vải lanh truyền thống của dân tộc mình nhằm quảng bá văn hóa, cũng như thông qua những vị khách hàng để đưa vải lanh đến mọi miền Tổ quốc.

Nghĩ là làm, Dế đến từng nhà trong bản, gom từng mét vải một. "Để cho ra đời một tấm vải lanh rất mất công sức và tốn nhiều thời gian nên phụ nữ Mông không dệt vải lanh để làm kinh tế. Các mẹ làm vải lanh để may váy cho mình, may áo cho chồng, làm của hồi môn cho con… Chỉ đến khi không đi làm kiếm tiền được, khi đã già, khi trên gác không có còn ngô thì các mẹ mới đem vải lanh đi bán để đổi lấy một ít tiền sinh hoạt. Vì được làm cho gia đình, tốn công sức cả năm trời mới tạo ra 1-2 tấm vải nên vải của các mẹ rất đẹp, đều là "gia bảo" cả" - Dế kể.

Sau khi cần mẫn gom vải, chúng được Dế đăng trên Facebook cá nhân để "tìm chủ" mới. Qua một thời gian, cô gái Mông ấy đã thành công trong việc đưa vải lanh truyền thống của dân tộc mình theo chân các vị khách xuống miền xuôi, ra Nam, vào Bắc. Không chỉ vậy, Dế còn mang "bảo vật" ấy vượt cao nguyên đá Đồng Văn để vươn ra thế giới. Hiện nay, khách mua vải lanh của Dế chủ yếu là khách nước ngoài.

Vải lanh theo chân các vị khách nước ngoài đến nhiều nơi trên thế giới

Dế kể: "Từng có khách sống ở Mỹ đặt em đơn hàng vải lanh giá trị lên tới hơn 50 triệu đồng. Em vui mừng lắm nhưng cũng lo vì không biết lấy đâu ra vốn để nhập hàng, rồi giao hàng ra nước ngoài bằng cách nào em cũng không biết. Rất may là sau đó chị khách chủ động nhắn tin cho em xin chuyển tiền cọc trước và liên lạc với người thân ở Việt Nam nói chuyện trực tiếp với em nên đơn hàng tưởng là khó khăn đó lại vô cùng thuận lợi".

Tuy nhiên, cũng có đơn hàng lớn từ nước ngoài khiến Dế lao đao. Đó là lần cô gái gen Z này phải vay nặng lãi 40 triệu đồng, rồi mất 2 tuần liền đi khắp các nhà thu mua vải gửi cho khách. Vậy mà đơn hàng ấy bị hoàn lại, Dế phải thanh lý lỗ rồi xoay xở đủ cách mới trả được khoản vay.

Bên cạnh những kỷ niệm không vui cũng có rất nhiều điều tuyệt vời khiến Dế nhớ mãi. Đó là khi nhận được lời khen từ những vị khách hàng khó tính, hay đơn giản chỉ là nhìn thấy nụ cười tươi rói của những người phụ nữ Mông khi có thêm khoản thu nhập nho nhỏ được tạo ra từ chính bàn tay và công sức của mình.

Trân quý những giá trị truyền thống của dân tộc mình, nhưng cũng lo lắng trước những mai một của nghề dệt lanh truyền thống, Dế luôn trăn trở làm sao để "bảo vật của người H’Mông" có thể trở thành hàng hóa mang lại thu nhập cải thiện đời sống cho bà con dân bản.