Độc đáo phiên chợ Gò đầu năm

Nằm cách TP Quy Nhơn, tỉnh Bình Định khoảng 8 km, mỗi năm chợ Gò Trường Úc (hay còn gọi là chợ Gò) thuộc thị trấn Tuy Phước, huyện Tuy Phước chỉ nhóm họp duy nhất vào ngày mồng 1 Tết âm lịch.

Từ nơi giải khuây cho binh lính

Nói đến chợ Gò, hầu như người dân Bình Định nào cũng biết nhưng khi hỏi về ngày "thành lập" chợ thì chẳng ai nhớ. "Từ lúc sinh ra tôi đã thấy chợ Gò. Khi lớn lên, năm nào chợ Gò họp nhóm tôi cũng đến vui chơi. Tò mò, có lần tôi hỏi những người lớn tuổi trong vùng thì họ chỉ nói là chợ của quân lính nhà Tây Sơn có từ rất lâu rồi chứ không ai biết chính xác năm nào", cụ Nguyễn Thị Thoa (82 tuổi, ngụ thị trấn Tuy Phước) cho biết.

Tương truyền, năm 1799 dưới thời Cảnh Thịnh, quân Nguyễn Ánh đưa binh lính tấn công Quy Nhơn, đe dọa trực tiếp đến thành Hoàng Đế, nơi Nguyễn Nhạc lên ngôi xưng Vương. Đầu năm 1800, hai dũng tướng của Tây Sơn là Trần Quang Diệu và Võ Văn Dũng được lệnh mang 3 vạn quân vào Quy Nhơn nghênh chiến.

Hàng vạn du khách thập phương đến vui chơi tại chợ Gò

Sông Hà Thanh, đoạn gần Trường Úc dẫn ra đầm Thị Nại để tiếp cận Quy Nhơn được các tướng lĩnh Tây Sơn chọn đặt tổng hàng dinh. Bên núi, bên sông, khúc giữa là một gò đất khá rộng và bằng phẳng. Ngoài số ít binh lính là người địa phương, phần lớn quân của Tây Sơn là người đàng ngoài. Chính vì vậy, để binh lính khuây khỏa nỗi nhớ nhà trong dịp Tết và xoa dịu những mất mát khổ nhọc của dân bản địa, các tướng Tây Sơn tổ chức nhiều trò chơi dân gian cho binh lính giải trí ngay trên bãi thao trường trên gò đất Trường Úc vào sáng mồng 1 tết. Người dân quanh vùng thấy thế cũng ồ ạt kéo đến góp vui với quân lính đủ các hoạt động văn hóa, văn nghệ. Bình Định là cái nôi của đất võ, tuồng, bài chòi nên buổi "giao lưu" càng xôm tụ, đủ làm ấm lòng quân sĩ ngày Tết, quên đi nỗi nhớ nhà. 

Khi trời vừa xế bóng cũng là lúc cuộc vui tàn, người dân phải ra về để binh sĩ chuẩn bị canh phòng nghiêm ngặt về đêm. Cứ thế, hàng năm các gia đình binh sĩ theo lệ đến nơi đây thăm chồng con. Có cầu ắt có cung, dân địa phương mang hoa quả, thức ăn, nước uống ra bán, lâu năm thành lệ. Khi quân Tây Sơn tan rã, nơi đây trở thành Hội Tết Chợ Gò, mỗi năm chỉ hội một ngày mồng 1 tháng giêng.

Quang cảnh buổi họp chợ Gò ngày mồng 1 Tết

Sau trận "một mất một còn" trên đầm Thị Nại giữa quân Tây Sơn và quân Nguyễn Ánh, binh lính rút lui. Những tưởng sau đó chợ Gò sẽ "giải tán" nhưng vẫn tiếp tục tồn tại cho đến hôm nay. Người dân Bình Định bảo rằng sự tồn tại của chợ Gò cho đến bây giờ là cách mà họ tưởng nhớ đến nhà Tây Sơn.

Đến nơi hội tụ của khách thập phương

Năm nào cũng vậy, từ lúc tờ mờ sáng mồng 1 Tết, người người từ khắp các nẻo đường lục đục kéo đến chợ Gò. Mang tiếng là chợ nhưng ở đây không có những sản phẩm cao cấp, hào nhoáng đắt tiền như ở nhiều chợ khác. Sản phẩm được đem ra mua bán ở đây chủ yếu là "cây nhà lá vườn" của những cư dân quanh vùng sản xuất được.

Điều đặc biệt ở phiên chợ này là người bán không hề nói thách và người mua cũng không hề mặc cả. Người bán nhỏ nhẹ, khoan thai, người mua từ tốn xởi lởi, cứ như cả hai đang trao và nhận những điều tốt đẹp nhất đầu năm, không một lời qua tiếng lại ì xèo như những phiên chợ khác. Người đi chợ thường mua trầu cau, các loại cây trái để "lấy lộc" hoặc mua đủ thứ đồ ăn tươi, từ các loại rau xanh mơn mởn, đến các loại tôm cá tươi rói còn nhảy tanh tách, quẫy đuôi trong chậu mời gọi.

Biểu diễn võ thuật tại chợ Gò

Không chỉ vậy, chợ Gò còn là nơi gặp gỡ của những người bạn quanh năm bận rộn với ruộng đồng không đi thăm nhau được. Đây là dịp để họ gặp nhau, hỏi thăm sức khỏe, công việc làm ăn và lai rai với nhau các món ăn đặc sản địa phương, như nem Chợ Huyện, chim mía ở Lộc Lễ, rượu nếp Trường Úc... để phục vụ du khách thập phương.

Nhiều người đến chợ Gò không chỉ để thưởng thức các món đặc sản ẩm thực địa phương, mua rau quả để lấy lộc hoặc chiêm ngưỡng tài viết chữ "phượng múa rồng bay" trên liễn đối, mà còn tham dự nhiều trò chơi dân gian truyền thống mang đậm nét văn hóa miền đất võ Bình Định, như múa lân, đánh cờ, đập bong bóng, bài chồi đối đáo và màn giao lưu múa võ cổ truyền tôn vinh miền đất Tây Sơn Thượng Đạo năm xưa.

Theo nhiều người dân huyện Tuy Phước, suốt mấy trăm năm, chợ Gò chỉ vắng khách trong khoảng 10 năm chống Pháp của thế kỷ trước vì người dân sợ máy bay oanh kích nên không dám tới. Còn lại, chợ Gò năm nào cũng đông vui.

Nhiều hoạt động vui chơi, giải trí tại phiên chợ Gò mồng 1 Tết

Ông Nguyễn Đình Thuận, Chủ tịch UBND huyện Tuy Phước, cho biết qua hàng trăm năm tồn tại, đến nay chợ Gò cơ bản vẫn giữ được nét truyền thống vốn có và có chiều hướng phát triển phong phú hơn. Bên cạnh đó, những năm gần đây huyện đã đưa chợ Gò vào danh mục "vui chơi ngày Tết", vì vậy các trò chơi dân gian và cảnh bán mua cũng xôm tụ, bài bản hơn.

Có lẽ chính vì những nét đặc sắc riêng của mình mà năm 2011, chợ Gò được Trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam xếp vào hạng "100 phiên chợ độc đáo nhất Việt Nam".